Madencilik, sondaj ve tüketilen zararı dokunan yakıtlar çevreye ve sağlığımıza büyük zararlar vermekte. Bu yazımızda fosil yakıtlar hakkında bilmenizde fayda olacak her şeyi ve niçin temiz enerjili bir geleceği benimsememiz icap ettiğini inceleyeceğiz.
Yüzyıldan fazla bir süredir Fosil Yakıtlar arabalarımızın çalışmasında, iş enerjisini etkin kullanmada ve evlerimizdeki ışıkları açık tutmak mevzusunda ihtiyaç duyulan enerjinin çoğunu üretiyor. Bugün bile petrol, kömür ve gaz üçlüsü enerji ihtiyacımızın ortalama yüzde 80’ini karşılıyor. Biz de bunun bedelini ödüyoruz.
Fosil Yakıtları enerji için kullanmak; plastikler ve kimyasallar şeklinde petrol bazlı ürünlerin tüm negatif etkilerinin ötesinde hava ve su kirliliğinden küresel ısınmaya kadar, insanlık ve çevre üstünde çok önemli bir bedele sebep oldu. İşte o fosil yakıtların ne olduğuna, bizlere neye mal olduğuna (cüzdanımızın ötesinde) ve niçin temiz enerjinin yargı süreceği bir geleceğe geçme zamanının geldiğine bir göz atalım.
Fosil Yakıtlar Nedir?
Kömür, ham petrol ve organik gaz fosil yakıtlar olarak kabul edilir. Bunlar milyonlarca yıl ilkin yaşamış nebat ve hayvanların fosilleşmiş, gömülü kalıntılarından oluşmuştur. Fosil yakıtların menşei yüksek karbon içeriğine haizdir.
Fosil Yakıtlara Örnekler
Petrol
Ham petrol yada (Latince’de “kaya yağı” olarak geçen) petrol, çoğunlukla hidrokarbonlardan (hidrojen ve karbon bileşikleri) oluşan sıvı bir fosil yakıttır. Petrol yer altı rezervlerinde, tortul kayaçların çatlaklarında ve gözeneklerinde ya da dünya yüzeyine yakın katranlı kumlarda, karada ya da denizde sondaj yaparak yada açık madencilikle bulunabilir. Petrol çıkarıldıktan sonrasında tanker, tren, kamyon yada boru hattı vesilesiyle rafinerilere göç eder. Benzin, propan, gaz yağı, jet yakıtı şeklinde kullanılabilir yakıtlara yada plastik, boya şeklinde ürünlere dönüştürülür.
Petrol ürünleri en oldukca ulaşım sektöründe olmak suretiyle, ABD’nin enerji ihtiyacının ortalama %37’sini karşılıyor. 2016’da ABD’nin petrol tüketimi ülke ekonomisinin o zamandan beri üç katına çıkmasına karşın 2005’in üstün dereceli seviyesinin %10 altındaydı. Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü’nün (OPEC) 1973-1974 ambargosundan yalnızca %3 daha yüksekti.
Bununla beraber nispeten düşük benzin fiyatlarının kat edilen vasıta mesafelerinde artışa yol açması ve SUV’lara ve hafifçe kamyonlara olan ilgiyi çoğaltması, petrol kullanımını son dört yılda ciddi bir halde artırdı. Gene de yakıt verimliliği standartları daha temiz çalışan araçlara yol açtığından, ABD’nin petrol ürünleri tüketiminin en azından 2035 yılına kadar azalması planlanıyor. Temiz otomobil ve yakıt ekonomisi standartlarının devamlı olarak güçlendirilmesi petrol tüketimini azaltmak için mühim olmaya devam ediyor.
Fosil Yakıtlar’ın üretiminde, ABD son on yılda büyük bir yükseliş yaşadı.
Üretim artışının büyük ölçüdeki sebebi, kaya petrolü ve organik gaz çıkarımında patlama yaratan teknolojiler olan yatay sondaj ve hidrolik kırılmadaki gelişmelerden meydana gelmektedir. Yatay sondaj; üreticilerin derinlemesine ve dışarıya doğru sondaj yapması böylece tek bir kuyudan daha çok petrol yada gaza ulaşmasına olanak sağlar. Hidrolik kırma (kırma olarak da bilinir), şist ve öteki oluşumlar dahil olmak suretiyle sert kayalardan petrol yada organik gazı çıkarmak için tasarlanmıştır. Çatlatma, büyük miktarlarda kimyasallarla karıştırılmış suyun bir kuyuya doldurulup, kayayı kıracak ve petrol yada gazın kaçmasını sağlayacak kadar yüksek basınçlarda patlatılmasına verilen isimdir. Bu tartışmalı ekstraksiyon yöntemi, hava ve su kirliliği de dahil olmak suretiyle bir takım çevre ve sıhhat problemi yaratır.
Kömür
Kömür; büyük seviyede karbon içeriğine nazaran farklılaşan linyit, alt bitümlü, bitümlü ve antrasit adlarında dört ana çeşitte bulunan karbon ağırlıklı bir kayadır. ABD Birleşik Devletleri’nde kullanılan kömürün neredeyse tamamı alt bitümlü yada bitümlüdür. Wyoming, West Virginia, Kentucky ve Pennsylvania şeklinde eyaletlerde bolca oranda bulunan bu kömür türleri, karbon içinde ne olduğu ve üretebilecekleri ısı enerjisi açısından orta kalitede kömürdür. Ne tür olursa olsun kömür, çevreye en oldukca zarar veren, emisyonlar açısından, karbon oranı en yoğun fosil yakıttır.
Kömür, yer altı madenciliği ve yüzey madenciliği olmak suretiyle iki değişik yöntemle çıkartılır: Yer altı madenciliği kömürü yer altındaki derin yataklardan kesip çıkarmak için ağır makineler kullanırken yüzey madenciliği (hem de açık madencilik olarak da bilinir.) aşağıdaki kömür birikintilerine erişmek için üstünde olan tüm toprak ve kaya katmanlarını kaldırır. ABD Birleşik Devletleri kaynaklı kömürün ortalama üçte ikisi açık madencilikle çıkartılmaktadır. Her iki madencilik türü de çevreye zararı dokunan olsa da, bilhassa açık madencilik en yıkıcı olandır. Maden bölgesinde bulunan tüm ekosistemi kökünden söküp kirletmektedir.
Mevcut durumda kömürden gelen enerjiyi kullanan elektrik santralleri; 2008’de yarıdan fazla iken, ABD elektrik üretiminin üçte birinden daha azını oluşturuyor. Daha temiz, daha ucuz olan organik gaz, güneş ve rüzgar şeklinde yenilenebilir enerjiler ve enerji verimli teknolojiler kömürle kıyaslandığında ekonomik olarak oldukca daha azca çekici durumda. Trump yönetiminin, tekrardan canlanan sanayi vaatlerine karşın kömürle çalışan elektrik santralleri kapanmaya devam ediyor.
Naturel Gaz
Çoğunlukla metandan oluşan organik gaz, yer altında nerede bulunduğuna bağlı olarak çoğu zaman geleneksel yada geleneksel olmayan olarak iki ayrı türde sınıflandırılır. Geleneksel organik gaz: gözenekli ve geçirgen kaya yataklarında, petrol rezervlerinde bulunur. Ve buna standart sondaj yöntemiyle erişilebilir. Geleneksel olmayan organik gaz: esasen kaya kırma şeklinde hususi bir uyarma tekniği gerektiren, düzgüsel delme yöntemiyle çıkarılması oldukca zor ve pahalı olan bir gaz türüdür.
ABD Birleşik Devletleri’nde sondaj ve kaya kırım teknolojisinin geliştirip iyileştirilmesi ülkenin 2009’dan beri dünyanın en büyük organik gaz üreticisi ve hem de en büyük tüketicisi olmasına yol açtı. ABD Birleşik Devletleri’nde bolca oranda bulunan organik gaz, ABD enerji ihtiyacının ortalama %30’unu karşılıyor. Tahminler organik gazın 2050 yılına kadar ABD’nin enerji ihtiyacında daha da büyük bir rol alacağını ve bu durumun hava ve su kirliliğini şiddetlendireceğini gösteriyor.
Fosil Yakıtlar: Dezavantajları
-Kanada’da bir kömür madeni ve atık havuzları.
-Arazilere Verilen Zarar
-Yer altı petrol, gaz ve kömür yataklarını ortaya çıkarmak, işlemek-taşımak, bulundukları arazilere ve ekosistemlerimize oldukca büyük zararlar vermekte. Fosil yakıt endüstrisi, kuyular, boru hatları, erişim yolları şeklinde altyapı için geniş alanlara gereksinim duymasının yanı sıra işleme, atık depolama ve atık bertaraf tesisleri için de birçok geniş ve verimli alanı tahrip etmektedir. Açık madencilik durumunda, ormanlar ve tüm dağ zirveleri dahil olmak suretiyle tüm arazi parçaları kazınır. Yer altı, kömür yada petrolünü açığa çıkarmak için patlatılır. Faaliyetler durduktan sonrasında bile kimyasal sızıntılara maruz kalan topraklar asla eski haline dönmeyecektir.
Netice olarak; o bölgedeki yaban yaşamı ve habitatı (üreme ve göç için oldukca mühim olan arazi yok olduğunda) parçalanıp tahrip olur. Kendi habitatlarından ideal olmayan bir yaşam alanına gitmeye zorluk çeken ve kaynaklar için mevcut yırtıcı yaşamla rekabet etmek zorunda kalan göç edebilir hayvanlar büyük acılar çekerken, göç edemeyen türler araziyle beraber yok olur.
Fosil Yakıtlar Yüzünden Kirlenen Tatlı Su Kaynakları
Gelişen ve hızlanan kömür, petrol ve gaz madenciliği, su yollarımız ve yer altı sularımız için oldukca sayıda tehdit oluşturmaktadır. Kömür madenciliği operasyonları, işlemler sonucunda ortaya çıkan asidi derelere, nehirlere ve göllere yayar.. Büyük miktarlarda kaya ve toprağı derelere döker. Çıkarma yada nakliye esnasında ortaya çıkan petrol sızıntıları, içme suyu kaynaklarını kirletebilir. Tüm tatlı su ve okyanus ekosistemlerini tehlikeye atabilir. Çevre Koruma Dairesi durumun farkına varmakta oldukca geç kalmış olsa da hidrolik kırılma işlemi ve sonucunda ortaya çıkan zehirli sıvıların da içme suyunu kirlettiği gerçeği ortadadır.
Ayrıca tüm sondaj, kırma ve madencilik operasyonları, ağır metaller, radyoaktif malzemeler ve öteki zararı dokunan maddelerle beraber çok önemli hacimlerde atık su üretir. Endüstriler bu atıkları su yollarına sızabilme ihtimali yüksek olan ve sızma sonucunda; kansere, doğum kusurlarına, nörolojik hasara ve oldukca daha fazlasına bağlı hastalıklara sebep doğurabilecek riskteki açık hava çukurlarında ya da yer altı kuyularında depolar.
Fosil yakıtlar Emisyon Problemi
Fosil yakıtlar yanma esnasında havaya zararı dokunan gazlar yaymaktadır. Her gün ortalama 12,6 milyon Amerikalı etken petrol ve gaz kuyularından, nakliye ve işleme tesislerinden yayılan zehirli gazın etkilerine maruz kalıyor. Havaya yayılan bu gazlar içinde benzen (çocukluk çağı lösemisi ve kan bozukluklarına) ve formaldehit (kansere yol açan bir kimyasal) şeklinde ciddi zararlar verebilecek gazlar bulunur. Tüm zararları ve tesirleri ortada olan bu sanayi, uygulamanın insan sağlığına etkilerine dair artan kanıtlara karşın, devam etmekte ve zararlar göz ardı edilmektedir. Madencilik operasyonları da bilhassa madenciler için ciddi zararlar doğurmaktadır. Bilhassa Kanada’nın şimal ormanları şeklinde yerlerde devam eden madencilik faaliyetleri doğada organik olarak tutulan dev karbon depolarının özgür bırakılmasına sebep olabilir.
Küresel Çapta Kirliliğin Oluşturduğu Etkisinde bırakır
Tükettiğimiz petrol, kömür ve gaz ile yalnız enerji gereksinimlerimizi karşılamakla kalmıyor hem de mevcut küresel ısınma krizini de yönlendiriyoruz. Fosil yakıtlar yandığında büyük miktarlarda karbondioksit üretir. Karbon emisyonları atmosferdeki ısıyı hapseder ve iklim değişikliğine neden olur. ABD Birleşik Devletleri’nde bilhassa enerji ve ulaşım sektörlerinde fosil yakıtların yakılması karbon emisyonlarımızın ortalama dörtte üçünü oluşturmaktadır.
Öteki Hava Kirliliği Türleri
Fosil yakıtlar yandığında karbondioksitten fazlasını yayar. Kömürle çalışan elektrik santralleri ABD Birleşik Devletleri’ndeki tehlikeli cıva emisyonlarının (asit yağmuruna katkıda bulunan) yüzde 42’sinin yanı sıra sülfür dioksit emisyonlarının üçte ikisini ve havamızdaki kurumun (partikül madde) büyük çoğunluğunu tek başına üretiyor. Ayrıca fosil yakıtla çalışan otomobiller, kamyonlar ve tekneler havaya yayılan zehirli karbon monoksit ve nitrojen oksidin ana unsurlarıdır.
Fosil Yakıtlar’ın Okyanuslara Verdiği Zarar
Petrol, kömür ve organik gazı yaktığımızda okyanusun temel kimyasını değiştirerek onu daha asidik hale getiririz. Denizlerimiz tüm insan kaynaklı karbon emisyonlarının dörtte birini emmekte. Endüstri Devrimi’nin (kömür ile süregelen) başlangıcından bu yana okyanus %30 daha asidik hale geldi. Sularımızdaki asit oranı arttıkça istiridye, ıstakoz ve sayısız öteki deniz organizmaları tarafınca kabuk oluşturmak için kullanılan bir madde olan kalsiyum karbonat miktarı azalır. Bu, gelişme oranlarını yavaşlatabilir, kabukları zayıflatabilir ve tüm besin zincirini ağlatısal bir halde tehlikeye atabilir. Okyanustaki asitlenme kıyı şeridindeki yaşamı istiridye sanayisine verdiği milyonlarca dolar zararla etkilemektedir.
Temiz Enerjili Bir Geleceğin İnşası
Gelişen teknoloji ve çevre bilinci ile beraber artık fosil yakıtlı bir geleceğe kilitlenmiş değiliz. Temiz enerji ekonomisinin büyümesine destek olan federal, eyalet ve mahalli politikalar yardımıyla son on yılda ABD Birleşik Devletleri’nde yenilenebilir enerji ve enerji verimliliğini artırma mevzusunda büyük ilerleme kaydedildi. Artık üretilen enerjiyi eskisinden oldukca daha verimli kullanıyoruz.
Ülke çapında verilen teşvikler düşen fiyatların yanı sıra ülkemizi ve dünyayı rüzgar ve güneş şeklinde daha temiz, yenilenebilir enerji kaynaklarına doğru itiyor. Yenilenebilir enerji fosil yakıtlardan daha ucuz bir enerji deposu olma yolunda aşama kaydediyor. Bu da temiz enerji geliştirme ve buna yönelik istihdamda bir patlama yaratıyor. Mühim seviyede daha yüksek seviyelerde yenilenebilir enerjinin görevli bir halde sahaya sunulmasına ve inşa edilmesine itina gösterilirse mevcut şebekelerimize daha süratli bir halde entegre edilebilir.
Temiz enerji politikası bizim en ucuz ve en büyük enerji kaynağımızdır ve ülkenin enerji ihtiyacına son 40 yılda petrol, kömür, organik gaz yada nükleer enerjiden daha çok katkıda bulunmaktadır ki ek olarak ABD’de 2,2 milyondan fazla kişiye istihdam elde eden bir iş kolu olarak da göze batmaktadır. Bu sayı petrolle gaz sondajından yada kömür madenciliğinden kaynakla ortaya çıkan istihdam ihtiyacından minimum 10 kat daha çok bir sayıdır.
Doğru politikaları uygulamaya koyabilirsek temiz enerjili bir geleceğe doğru kuvvetli ilerleme kaydetmeye hazırız. Aslına bakarsak yakın tarihindeki bir NRDC raporu ABD’nin fosil yakıt kullanımını 2050’ye kadar yüzde 80 oranında azaltabileceğimizi ortaya koyuyor. Bunu yapmak için tüm ulaşım türlerini elektriklendirip fosil yakıtları binalarımızdan çıkarmalıyız.
Tüm enerji talebini yarı yarıya azaltmalı, yenilenebilir enerji kaynaklarını büyütmeliyiz. Bunu başarabilmek; hükümetin her seviyesinden, hususi sektörden ve mahalli topluluklardan sürekli-koordineli siyaset çabalarını gerektirecektir. Sadece bunu bugün haiz olduğumuz kanıtlanmış temiz enerji teknolojilerini kullanarak da yapabileceğimizi biliyoruz.
Orhan Taşdelen