Li sembolü ile anlatılan ve 1817 senesinde keşfedilen bir element olan Lityum günümüzde başta sıhhat olmak suretiyle pek fazlaca alanda kullanılmaktadır. Kimyasal olan bu element yardımıyla manik depresif bozukluk başta olmak suretiyle çeşitli ruhsal hastalıklar tedavi edilebilir. Doğada saf halde bulunmayan Lityum oldukça yumuşak bir halde olduğundan hem tıp hem de öteki endüstri dallarında yaygın olarak kullanılan bir içeriktir.
Lityum Nedir?
1A grubunda yer edinen ve alkali metal sınıfına dahil olan Lityum nedir özetlemek gerekirse diye düşünüldüğünde insan vücudunun gereksinim duyduğu en temel minerallerden birisi olduğu söylenebilir. Oldukça yumuşak bir yapıda olan lityumun sembolü ise Li olarak anlatılır. İlk kez 1817 senesinde İsveçli bir kimyager tarafınca keşfedilen bu elementin 1990 senesine kadar ağırlıklı olarak ABD’da bulunan maden yataklarından elde edilmekteydi. ABD’dan sonrasında ise dünya üstünde Lityumun en fazla çıkarıldığı bölgeler Şili, Portekiz ve Avustralya olarak sıralanır.
Bağlı bulunmuş olduğu periyodik cetvelin 1A grubunda yer edinen ve bulunmuş olduğu sıra itibariyle en hafifçe metal olan Lityum su ile beraber kolayca tepkimeye girebilir. Suyla temas ettiğinden Lityumun yüzeyde kalmış olduğu görülür. Suyun yarısından azca bir yoğunluğa haiz olan bu element suyla tepkimeye girdiğinde hidrojen gazı salınır. Beyaz ve parlak renkli olan Lityum oldukça yumuşak bir halde olması yardımıyla endüstride kendisine sıkça yer bulur.
Lityumun özellikleri ve kullanım alanları nedir?
1817 senesinde keşfedilen lityum elementi gümüş renkli ve oldukça yumuşak yapılıdır. Yumuşak olması yardımıyla bıçakla bile kesilebilir. Lityum oksijenle kolayca tepkimeye girebilir. Bu da onun en mühim özellikleri içinde yer alır. Oksijenle tepkimeye girmesi sonucunda lityum oksitlenir. Oksitlendiğinde de renginin karardığı görülür. Lityum öteki elementlere kıyasla daha düşük bir yoğunluğa haizdir. Bu sayede de hidrokarbonların yüzeyinde kalabilir.
Lityumun kullanıldığı bölgeler oldukça çeşitlidir. Başta tıbbi ilaçlar olmak suretiyle pillerde ve uçaklarda kullanılır. Lityum haiz olduğu özellikler neticesinde teskin edici ilaçların etken maddesi olarak kullanılır. Bipolar bozukluk, manik depresif benzer biçimde hastalıkların tedavi edilmesi için lityumdan yararlanılır. Bu elementin ruh sağlığı üstündeki pozitif tesiri ilk olarak 1949 senesinde görülmüş ve arkasından 1970 senesinde da tıbbi çevreler tarafınca ilaç olarak tanınmıştır. Lityum depresyonun iyileştirilmesi için üretilen pek fazlaca antidepresanın içinde bulunur. Lityum yardımıyla antidepresan ilaçların hastalar üstündeki kuvveti arttırılmış olur. Sinir sistemine kısa sürede ulaşarak serotonin hormonunu arttırdığı da bilinmektedir.
Tıbbi amaçlı kullanılmasının haricinde lityuma pillerde sıkça rastlanır. Ek olarak telefon, tablet, dizüstü bilgisayar ve kamera benzer biçimde teknolojik aletlerin haiz olduğu bataryaların da muhteviyatında lityum mevcuttur. Lityum piller öteki türevlerine kıyasla daha uzun ömürlü olduğundan yoğun olarak kullanılır.
Lityumun cam ve seramik üretiminde de kullanıldığı görülür. Lityum ve alüminyumdan el de edilen alaşım yardımıyla tayyare gövdeleri bir zırh benzer biçimde kaplanabilir. Ek olarak bakırdan açığa çıkan zehirli gazların bertaraf edilmesinde de bu elementten yararlanılır.
Söz mevzusu kullanım alanlarına ek olarak şarj edilebilen tüm bataryalarda lityumun kullanıldığı söylenebilir. Kalp pili, saat pili, şarj edilemeyen tek kullanımlık pillerde de lityum mevcuttur. Aküler, klimalar, motor yağı, tayyare gövdesi, bisiklet iskeleti, seramik ürünler, nükleer reaktörler, kurutucular ve radyo frekans vericilerinde de lityuma rastlamak mümkündür.
Lityumun yararları nedir?
- Lityumun yararları içinde ilk öne çıkan beyin sağlığı üstündeki pozitif etkileridir. Meydana getirilen araştırma sonuçlarına bakılırsa yaşlanmaya bağlı olarak beyinde gelişen yıpranma ve beyindeki büzülmenin lityum ile engellenebildiği ortaya koyulmuştur.
- Lityum kemik oluşumunu destekleyen fosfor ve kalsiyumun daha etkili olmasını sağlar. Lityum kemikleri güçlendirmeye destek verir.
- Lityum yardımıyla şahıs daha dikkatli olarak daha kolay odaklanabilir.
- Lityum bağışıklık sistemini kuvvetlendirir.
- Lityumun bazı araştırmalara bakılırsa insan ömrünü uzattığı kanıtlanmıştır. Yaşlanmayla mücadelede mühim bir tabanca olarak kabul görmektedir.
- Lityumun kalp ve damar sağlığını desteklediği bilinmektedir. Lityum takviyesi alan kişilerin kalp krizine yakalanma olasılığının azaldığı görülmüştür. Lityum yardımıyla vücutta yeni kan damarı oluşmasını destekleyen proteinin vücutta üretiminin arttığı görülmektedir.
- Lityum yardımıyla bilişsel beceriler gelişir. Bellek sorunları giderilir.
- Lityum pek fazlaca ruhsal hastalığın tedavisinde kullanılan bir etken maddedir. Lityum tüketimi intihar eğilimini, fena madde kullanımını ve suça karışma oranlarını azaltmaya destek verir.
- Lityum migren ve baş ağrısını yok etmede etkili bir içeriktir.
- Lityumun alkol tedavisinde kullanıldığı bilinir. Lityum tüketiminin kişinin ayık kalmasına ve alkolden uzak durmasına destek olduğu araştırmalar ile kanıtlanmıştır.
Lityumun kimyasal özellikleri nedir?
Periyodik cetvelin alkali metaller grubuna dahil olan lityumun kimyasal özellikleri toprak alkaliler ile benzerlik gösterir. Lityumun 5 tane izotopu bulunur ve kütle numarası da 5-9 içinde çeşitlilik gösterir. Lityum 1814 derecede kaynarken 179 derecede de erir. Bu elementin saf hali sodyum ile fazlasıyla benzerdir. Saf haldeki lityum oldukça yumuşak bir element olup gümüş renklidir. Düşük yoğunlukta olması yardımıyla hidrokarbonlar üstünde yüzebilir.
Lityum elementi suyla tepkimeye girdiğinde ortaya yüksek şiddette reaksiyonlar çıkabilir. Suyun içinde yer edinen oksijen lityumun alev almasına sebep olur. Oksijenle lityum temas ettiğinde oksitlenme de meydana gelir ve elementin rengi kararmaya adım atar. Azotla tepkimeye giren tek element olan lityum halojenlerle bağlanabilir. Bunun sonucunda da halojenürler ortaya çıkar.
Yeryüzünde saf halde bulunmayan lityum elementi deniz suyu içinde 0.1 ppm oranında mevcuttur. Ek olarak kil ve yer altı suyunda da lityuma rastlamak mümkündür.
Lityumun yan tesirleri nedir?
Pek fazlaca ruhsal hastalığın tedavisinde kullanılan Lityumun yan tesirleri de bulunmaktadır. Oldukça etkili bir tıbbi içerik olan Lityum kullanılırken dikkatli olunması ihtiyaç duyulan hususlar mevcuttur. Lityum ile tedavi süreci başlatılmadan ilkin hastanın böbrek faaliyetleri ve tiroid hormonu teste doğal olarak tutulmalıdır. Hamilelerin bu elementten üretilen ilaçları kesinlikle kullanımı yasaktır. Anne karnındaki bebek üstünde Lityumun istenmeyen tesirleri ortaya çıkabilir. Lityum kullanan kişilerin pek çoğunda susuzluk, sıkça idrar yapma, mide bulantısı, uykulu olma hali, ishal, denge bozukluğu, görme bozukluğu, halsizlik, kilo alma, yüzde sivilcelenme, ellerde titreme ve as yorgunluğu benzer biçimde yan etkilere sıkça rastlanılır. Lityum kullanan kişilerin organlarının zarar görüp görmediğinin takip edilebilmesi için her 6 ayda bir böbrek fonksiyonlarının ve tiroid hormonu seviyelerinin gözden geçirilmesi gereklidir.