Ünlü Daralması
“a, e” düz-geniş ünlüleriyle biten fiillere şimdiki süre eki “-yor” getirildiğinde, bu ünlüler daralarak “ı, i, u, ü” biçimlerine dönüşür. Bu vakaya “ünlü daralması” denir.
NOT: “-yor” ekinin kendisinden önceki düz-geniş ünlüler üstünde daraltıcı bir tesiri vardır.
FİİL ş.z.e. FİİL ş.z.e.
—— a, e ← – yor › —— ı, i, u, ü – yor
GENİŞ daraltıcı DAR
tesir
“ağlıyor” ağla – yor → ağlı – yor
a › ı
GENİŞ DAR
meşhur daralması
“bekliyor” bekle – yor → bekli – yor
e › i
GENİŞ DAR
meşhur daralması
“oynuyor” oyna – yor → oynu – yor
a › u
GENİŞ DAR
meşhur daralması
“söylüyor” söyle – yor → söylü – yor
e › ü
GENİŞ DAR
meşhur daralması
NOT: “a, e” ünlüleriyle biten fiillerde “-yor” ekinin haricinde hiçbir ek daraltıcı tesir yapmaz. Bunun yalnız iki istisnası vardır: “de-” ve “ye-” fiilleri.
NOT: “a, e” ünlüleriyle biten fiillere “-yor” ekinin haricinde bir ek (-an, -en; -arak, -erek; -acak, -ecek; -alı, eli) getirildiğinde “daralma” olmaz. Daralma varmış benzer biçimde yazmak bir yazım yanlışıdır. Ünlü daralması ise “de-” ve “ye-” fiillerinin dışındaki tüm fiillerde daralma yalnız “-yor” eki getirildiğinde ünlü daralması olur.
anlı – yor (doğru)
anla – y – an (doğru) anlıyan (yanlış)
anla – y – arak (doğru) anlıyarak (yanlış)
anla – y – acak (doğru) anlıyacak (yanlış)
anla – y – alı (doğru) anlıyalı (yanlış)
gizli – yor (doğru)
gizle – y – en (doğru) gizliyen (yanlış)
gizle – y – erek (doğru) gizliyerek (yanlış)
gizle – y – ecek (doğru) gizliyecek (yanlış)
gizle – y – eli (doğru) gizliyeli (yanlış)
“demek”
di – yor (doğru)
di – y – en (doğru) deyen (yanlış)
di – y – erek (doğru) deyerek (yanlış)
di – y – ecek (doğru) deyecek (yanlış)
di – y – eli (doğru) deyeli (yanlış)
“yemek”
yi – yor (doğru)
yi – y – en (doğru) yeyen (yanlış)
yi – y – erek (doğru) yeyerek (yanlış)
yi – y – ecek (doğru) yeyecek (yanlış)
yi – y – eli (doğru) yeyeli (yanlış)
NOT: Ünsüzle biten fiillere “-yor” eki getirilirken sözcük ile ek içinde destek meşhur (ı, i, u, ü) kullanılır. Burada ünlü daralması yoktur. Bu sebeple destek ünlü daralması aslına bakarsanız dar olarak gelir.
“yakıyor” yak – ı – yor (meşhur daralması yok)
“kesiyor” kes – i – yor (meşhur daralması yok)
“koşuyor” koş – u – yor (meşhur daralması yok)
“yüzüyor” yüz – ü – yor (meşhur daralması yok)
destek meşhur
Değişik kaynaktan ünlü daralması:
ÜNLÜ DARALMASI
Son sesi a yada e olan eylem kök ve gövdelerine, şimdiki süre eki getirildiğinde kelime sonundaki sesli yani ünlü daralır. Bunun sebebi “y”nin daraltıcı etkisidir:
söyle-yor→söylüyor
anla-yor→anlıyor
yaşa-yor→yaşıyor
“de-” ve “ye-” eylem köklerine gelecek süre, talep kipi, sıfat-fiil ve zarf-fiil eki getirildiğinde yada başka bir ek getirilip de araya –y– kaynaştırma harfi girdiğinde, bu sesler (a, e) daralarak ı, i, u, ü olur.
de-yor→diyor
de-e→diye
de-en→diyen
de-e-lim→diyelim
ye-en→yiyen
ye-ince→yiyince
ye-ecek→yiyecek
Not: diyince, deyip örneklerindeki e, yazıda korunur.
Not: ne-ye→niye kelimesinde de ünlü daralma vardır.
Daralma olumsuzluk ekinin ünlüsü için de geçerlidir.
kork-ma-yor→korkmuyor,gel-me-yor→gelmiyor…
Oldukça heceli kelimelerde yalnız söyleyişte ünlü daralması vardır.
atlayarak (→atlıyarak), süregelen (→başlıyan), yaşayacak (→yaşıyacak), atlamayalım (→atlamıyalım), gelmeyen (→gelmiyen), gizleyeli (→gizliyeli)…
- meşhur daralması
- meşhur daralması örnek
- meşhur daralması ne demek
- meşhur daralmasına örnekler
- meşhur daralması örnek cümleler
- meşhur daralması 10 tane örnek
- meşhur daralması {nasıl} bulunur
- meşhur daralması örnekleri (30 tane)
- meşhur daralması 5. derslik
- meşhur daralması öteki adı
- Meşhur Düşmesi Örnekleri
- Meşhur Türemesi
- Ufak Meşhur Uyumu
- Meşhur Düşmesi
- Meşhur Değişmesi
- İnce ve Kalınca Ünlüler
- Düz Geniş Meşhur Uyumu
- Büyük Meşhur Uyumu
- Destek Meşhur
- Meşhur Kaybı
- Meşhur Düşmesi 5 Tane Örnek Cümle
- Dar Meşhur
- Meşhur Harflerin Sınıflandırılması
- Düz Meşhur
- Türeme