Ünlü Daralması

Ünlü Daralması

“a, e” düz-geniş ünlüleriyle biten fiillere şimdiki süre eki “-yor” getirildiğinde, bu ünlüler daralarak “ı, i, u, ü” biçimlerine dönüşür. Bu vakaya “ünlü daralması” denir.

NOT: “-yor” ekinin kendisinden önceki düz-geniş ünlüler üstünde daraltıcı bir tesiri vardır.

FİİL ş.z.e. FİİL ş.z.e.
—— a, e ← – yor › —— ı, i, u, ü – yor
GENİŞ daraltıcı DAR
tesir

“ağlıyor” ağla – yor → ağlı – yor
aı
GENİŞ DAR
meşhur daralması

“bekliyor” bekle – yor → bekli – yor
ei
GENİŞ DAR
meşhur daralması

“oynuyor” oyna – yor → oynu – yor
au
GENİŞ DAR
meşhur daralması

“söylüyor” söyle – yor → söylü – yor
eü
GENİŞ DAR
meşhur daralması

NOT: “a, e” ünlüleriyle biten fiillerde “-yor” ekinin haricinde hiçbir ek daraltıcı tesir yapmaz. Bunun yalnız iki istisnası vardır: “de-” ve “ye-” fiilleri.

NOT: “a, e” ünlüleriyle biten fiillere “-yor” ekinin haricinde bir ek (-an, -en; -arak, -erek; -acak, -ecek; -alı, eli) getirildiğinde “daralma” olmaz. Daralma varmış benzer biçimde yazmak bir yazım yanlışıdır. Ünlü daralması ise “de-” ve “ye-” fiillerinin dışındaki tüm fiillerde daralma yalnız “-yor” eki getirildiğinde ünlü daralması olur.

anlı – yor (doğru)
anla – y – an (doğru) anlıyan (yanlış)
anla – y – arak (doğru) anlıyarak (yanlış)
anla – y – acak (doğru) anlıyacak (yanlış)
anla – y – alı (doğru) anlıyalı (yanlış)

gizli – yor (doğru)
gizle – y – en (doğru) gizliyen (yanlış)
gizle – y – erek (doğru) gizliyerek (yanlış)
gizle – y – ecek (doğru) gizliyecek (yanlış)
gizle – y – eli (doğru) gizliyeli (yanlış)

demek”
di – yor (doğru)
di – y – en (doğru) deyen (yanlış)
di – y – erek (doğru) deyerek (yanlış)
di – y – ecek (doğru) deyecek (yanlış)
di – y – eli (doğru) deyeli (yanlış)

yemek”
yi – yor (doğru)
yi – y – en (doğru) yeyen (yanlış)
yi – y – erek (doğru) yeyerek (yanlış)
yi – y – ecek (doğru) yeyecek (yanlış)
yi – y – eli (doğru) yeyeli (yanlış)

NOT: Ünsüzle biten fiillere “-yor” eki getirilirken sözcük ile ek içinde destek meşhur (ı, i, u, ü) kullanılır. Burada ünlü daralması yoktur. Bu sebeple destek ünlü daralması aslına bakarsanız dar olarak gelir.

“yakıyor” yak – ı – yor (meşhur daralması yok)
“kesiyor” kes – i – yor (meşhur daralması yok)
“koşuyor” koş – u – yor (meşhur daralması yok)
“yüzüyor” yüz – ü – yor (meşhur daralması yok)
destek meşhur


Değişik kaynaktan ünlü daralması:


ÜNLÜ DARALMASI

Son sesi a yada e olan eylem kök ve gövdelerine, şimdiki süre eki getirildiğinde kelime sonundaki sesli yani ünlü daralır. Bunun sebebi “y”nin daraltıcı etkisidir:

söyle-yor→söylüyor
anla-yor→anlıyor
yaşa-yor→yaşıyor

“de-” ve “ye-” eylem köklerine gelecek süre, talep kipi, sıfat-fiil ve zarf-fiil eki getirildiğinde yada başka bir ek getirilip de araya –y– kaynaştırma harfi girdiğinde, bu sesler (a, e) daralarak ı, i, u, ü olur.

de-yor→diyor
de-e→diye
de-en→diyen
de-e-lim→diyelim
ye-en→yiyen
ye-ince→yiyince
ye-ecek→yiyecek

Not: diyince, deyip örneklerindeki e, yazıda korunur.
Not: ne-ye→niye kelimesinde de ünlü daralma vardır.

Daralma olumsuzluk ekinin ünlüsü için de geçerlidir.

kork-ma-yor→korkmuyor,gel-me-yor→gelmiyor…

Oldukça heceli kelimelerde yalnız söyleyişte ünlü daralması vardır.

atlayarak (→atlıyarak), süregelen (→başlıyan), yaşayacak (→yaşıyacak), atlamayalım (→atlamıyalım), gelmeyen (→gelmiyen), gizleyeli (→gizliyeli)…


  1. meşhur daralması
  2. meşhur daralması örnek
  3. meşhur daralması ne demek
  4. meşhur daralmasına örnekler
  5. meşhur daralması örnek cümleler
  6. meşhur daralması 10 tane örnek
  7. meşhur daralması {nasıl} bulunur
  8. meşhur daralması örnekleri (30 tane)
  9. meşhur daralması 5. derslik
  10. meşhur daralması öteki adı
  1. Meşhur Düşmesi Örnekleri
  2. Meşhur Türemesi
  3. Ufak Meşhur Uyumu
  4. Meşhur Düşmesi
  5. Meşhur Değişmesi
  6. İnce ve Kalınca Ünlüler
  7. Düz Geniş Meşhur Uyumu
  8. Büyük Meşhur Uyumu
  9. Destek Meşhur
  10. Meşhur Kaybı
  11. Meşhur Düşmesi 5 Tane Örnek Cümle
  12. Dar Meşhur
  13. Meşhur Harflerin Sınıflandırılması
  14. Düz Meşhur
  15. Türeme

Yorum yapın