Gece yanığı, çoğu zaman halk içinde kullanılır, tıp dilinde ise Zona (Herpes zoster) olarak kullanılır.
Peki nedir bu Gece yanığı, iyi mi bir hastalıktır?
Çoğu zaman vücudun bir tarafında görülen ağrılı, kabarcıklı bir döküntüye niçin olabilen viral bir hastalıktır. Su çiçeği hastalığına yol açan virüs bununla beraber Gece yanığı ’na da niçin olur.
Hastalık Denetim ve Önleme Merkezleri’ne (CDC) bakılırsa, ortalama üç Amerikalı’dan birinin hayatlarının bir noktasında Gece yanığı geliştirmesi planlanıyor.
ABD’de her yıl tahminen 1 milyon olay, daha oldukca yaşlı yetişkinlerde görülür. Döküntü çoğu zaman birkaç hafta içinde temizlense de, bazı kişiler aylar hatta seneler sonrasında kalıcı ağrı yaşayabilir.
Fakat zona hastalığını önleyici aşıların yanı sıra hastalıktan meydana gelen komplikasyon riskini azaltabilecek tedaviler de vardır.
Gece yanığı emareleri
Gece yanığı emareleri çoğu zaman vücudun yada yüzün bir tek bir tarafında gelişir ve, her şeyden ilkin sınırı olan bir alanda ortaya çıkar. Ulusal Yaşlanma Enstitüsü’ne (NIA) bakılırsa emareler şunları ihtiva eder:
- Sıvı dolusu kabarcıklar. Çoğunlukla, bu döküntü, gövdenin bir tarafında”şerit” olarak görünür.
- Karıncalanma, kaşıntı, yanma yada ağrı. Bu semptomlar döküntüler ortaya çıkmadan bile gözlenebilir.
- Dokunmaya duyarlı cilt
Öteki gözlenebilecek semptomlar, CDC’nin belirttiğine bakılırsa ateş, baş ağrısı, titreme ve mide rahatsızlığı olabilir. CDC’nin belirttiğine bakılırsa, gece yanığı döküntülerinden kabarmalar çoğu zaman 7 ila 10 gün sonrasında aşınır ve kızarık 2 ila 4 hafta içinde temizlenir.
Gece Yanığı Niçin Olur?
Gece Yanığı ’na, varicellazoster virüsü niçin olur. CDC bakılırsa suçiçeğine yol açan ile aynı virüstür. Kişinin suçiçeği geçirmesinden sonrasında, virüs, vücudun sinir dokularında uykuda bekler ve Zona ‘ya niçin olmak için seneler sonrasında “tekrardan aktifleşebilir”.
Yayılımı
Gece yanığı kişiden kişiye yayılamaz.
Sadece CDC’ye bakılırsa, zona hastalığı olan bir kişinin suçiçeği virüsünü yayması ihtimaller içindedir; bu, asla su çiçeği geçirmemiş ya da su çiçeği aşısı alan birisinde su çiçeğine niçin olabilir.
Gene de, Gece yanığı su çiçeğiden daha azca bulaşıcıdır ve döküntü kaplanırsa virüsü yayma riski düşüktür, CDC diyor.
Risk Faktörleri
Su çiçeği olan hepimiz, gece yanığı gelişme riski altındadır. Sadece NIA’ya bakılırsa bazı faktörler zona alma riskini artırıyor. Bunlar:
İleri yaş: Zona gelişme riski yaşla beraber artar ve tüm vakaların ortalama yarısı 60 yaş ve üstü insanlarda görülür.
Zayıflamış bağışıklık sistemi: HIV, kanser yada kanser tedavisi benzer biçimde bağışıklık sistemini zayıflatan hastalıkları yada hastalıkları olan kişilerin, zona olma riski daha yüksektir. Bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar da zona riskini artırabilir.
Teşhis
Doktorlar, çoğu zaman hastanın vücudunun bir tarafındaki ağrı semptomlarına birlikte rol alan döküntüleri ile tanı koyarlar.
Doktorlar ek olarak laboratuvar testleri için dokudan yada ufak kabarcıklardan ufak bir örnek alarak tanı koyabilirler.
Gece Yanığı Iyi mi Geçer?
Gece yanığı tedavisine ne iyi gelir diye sormuş olacaktır olursak; aslına bakarsak döküntüleri için bir tedavi yoktur, sadece hastalığın süresini ve ciddiyetini azaltabilecek antiviral ilaçlar vardır.
Ulusal Sıhhat Enstitüleri’ne (NIH) bakılırsa, bu ilaçlar döküntü belirtilerinin ilk 3 günü içinde alındığında en iyi sonucu verir. NIH, bu yüzden, zona bulunduğunu düşünen insanların en kısa zamanda doktora başvurmaları icap ettiğini söylüyor.
Komplikasyonlar
CDC’ye bakılırsa gece yanığı alan kişilerin ortalama yüzde 10 ila 13’ü virüs sonrasında hissedilen sinir ağrıları (postherpetik nevralji) yada özetlemek gerekirse PHN denilen bir komplikasyon geliştiriyor. Bu durum, zona olan bölgede, hasar görmüş sinir liflerinden dolayı şiddetli ve kimi zaman de uzun soluklu ağrıya niçin olur.
PHN’den meydana gelen ağrı tipik olarak birkaç hafta yada ay içinde kaybolur, sadece kimi zaman senelerce sürebilir. NIA’ya bakılırsa bu durum insanların günlük aktivitelerine engel olabilecek seviyeye kadar gelebilir; depresyon, anksiyete, uykusuzluk ve kilo yitirilmesine da niçin olabilir.
PHN’de destek olabilecek maddeler içinde steroidler, analjezikler, antidepresanlar ve antikonvülsanlar da dahil olmak suretiyle ilaçlar vardır.
Eğer gece yanığı gözü etkilerse görme kaybı da dahil olmak suretiyle ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
Bundan dolayı, NIA, insanlara yüzlerinde kabarcıklar bulunduğunu fark ederlerse derhal doktora gitmeleri icap ettiğini söylüyor.
Gece yanığı kulağı etkiliyorsa, işitme ve denge sorunları da oluşabilir. Ender durumlarda, zona, CDC’ye bakılırsa zatürre, ensefalit denilen beyin iltihabı ve hatta ölüme niçin olabilir.
Önleme
Gece yanığı hastalığı ve komplikasyon riskini azaltabilecek aşılar vardır. CDC’ye bakılırsa Shingrix adlı bir aşı, 50 yaş ve üstü sıhhatli yetişkinler için iki dozda önerilmektedir. İkinci doz, ilk dozdan 6 ay sonrasında verilir.
Shingrix, iki dozda verilirse gece yanığı ve PHN’nin önlenmesinde yüzde 90’dan fazla etkilidir. NIA’nın önerisi, artık oldukca fazla tercih edilmeyen Zostavax adında olan daha eski bir zona aşısının, kişinin Shingrix’e alerjisi var ise yada Shingrix’in derhal bulunmadığı benzer biçimde bazı durumlarda kullanılabileceği şeklinde.
Ek kaynaklar:
Not: Bu yazı yalnızca bilgilendirme amaçlıdır ve tıbbi tavsiye verme amacı taşımamaktadır.
Çeviren: Uzay TEMEL