Kinaye Örnekleri

1. ” Ateş olmayan yerden duman çıkmaz. “
Gerçek Anlam: Ateşin olmadığı yerde duman da yoktur.
Mecaz Anlam: Kimi ufak emareler, işaretler kabahat niteliğindeki olayların habercisidir.

---

2. ” Gül dikensiz olmaz. “
Gerçek Anlam: Her gülün dikeni vardır.
Mecaz Anlam: Her sevilen şeyin bazı pürüzlü, sevgiye engel olan yanları vardır.

---

3. ” Korkma sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak
Sönmeden yurdumun üstünde tüten son olarak ocak “
Bu dizelerde “ocak” sözcüğü kinayeli kullanılmıştır.
Gerçek Anlam: Ateş yakılan yer
Mecaz Anlam: Aile

---

4. ” Bulamadım dünyada gönle mekân
Nerde bir gül bitse etrafı diken “
Bu dizelerde kinaye vardır. “Gül” ve “diken” sözcükleriyle kinaye yapılmıştır. Gerçekte her gülün çevresinde diken de vardır. Bu gerçek anlamdır; fakat kastedilen bu değildir. Bundan hareketle me-caz anlam anlatılmak istenmiştir: Nerede bir iyilik, güzellik var ise onun çevresinde kötülükler de vardır.

---

5. ” Dadaloğlu’m der ki belim büküldü
Gözümün cevheri yere döküldü “
Birinci dizede “beli bükülmek” sözlerinde kinaye vardır. Gerçekte Dadaloğlu’nun ihtiyarlık yada hastalık sebebiyle beli bükülmüş olabilir. Fakat şairin anlatmak istediği bu değildir. O, çekmiş olduğu sıkıntıların büyüklüğünü, çokluğunu anlatmak için “beli bükülmek” sözlerini kullanmıştır.

---

6. ” Dilber bezme (meclise) ulaşınca yüzü güldü aşıkın. “
Bu dizede “yüzü güldü” sözleri ile kinaye yapılmıştır. Burada an-latılmak istenen sevgilinin geldiğini gören aşığın “gülme”si, “bu duruma oldukca sevinmesi” dir.

---

7. ” Seydi Fakıllı köyünde bayanlar su çeker gayya kuyusundan
Uyan Anadolu’m uyan ölüm uykusundan “
Bu dizelerde “uyanmak” sözcüğü ile kinaye yapılmıştır. Ozan, Anadolu insanını ölüm uykusundan uyandırmaya çalışırken, aslolan anlatmak istediği sözcüğün mecaz anlamıdır. Bundan dolayı burada “uyanmak” sözcüğü ile halkın bilinçlenmesi, ezilmişliğinin far-kına varması anlatılmak istenmiştir.

---

8. ” Gene parmağım ağzımda kaldı
Masumluk akıyordu yüzünden “
Bu dizelerde “parmağım ağzımda kaldı” deyimiyle kinaye yapıl-mıştır. Burada deyim gerçek anlamının haricinde, mecaz anlamıyla kullanılarak kinaye yapılmıştır. Ozan sevdiğine olan hayranlığını “parmağım ağzımda kaldı” sözleri ile ifade etmiştir. Gerçekte de şairin parmağı ağzında olabilir, fakat esas anlatmak istediği hayranlığıdır.

---

9. Yahya Kemal yokuş tırmanırken terlemiş, şişman ve ağır vücudunu taşıyamaz olmuştu. Tam o sırada ma-halle bakkalının önündeki sandalyeyi görüp oraya oturdu. Yağlı bir satın alan kazandığına memnun olan bakkal kibarca sordu:
– Ne alırsınız efendim?
– İzin verirseniz birazcık nefes alacağım.
Bu parçada “yağlı” sözcüğü ve “nefes almak” sözleriyle kinaye yapılmıştır. Gerçekte Yahya Kemal şişman olduğundan yağlı bir vücuda haizdir. Fakat burada esas anlatılmak istenen onun varlıklı, paralı biri olmasıdır. “nefes almak” nefes almak ve “dinlenmek” anlamına gelir. Ozan, bu sözle sözcüğün yakın anlamını (nefes almak) söyleyerek uzak anlamını (dinlenmek) anlatmak istemiştir.

---

10. ” – Ey benin sarı tamburam,
Sen ne için inilersin
– İçim oyuk, derdim büyük;
Ben onun’çün inilerim. “
Tambur, yay ve mızrapla çalınan, uzun saplı, telli bir çalgı çeşidi-dir. Ceviz, maun, pelesenk, kelebek benzer biçimde ağaçlardan, oyularak yapılır. Dolayısıyla gerçekte tamburun içi oyuktur. Burada “içim oyuk” sözüyle bu gerçeklik de anlatılır, fakat esas anlatılmak iste-nen kişinin “oldukca mutsuz” olmasıdır.

---

11. ” Gönlüm benzer biçimde ey name yarda kaldın
Baş üzre yerin var ham-ı destanda kaldın “
Ilkin şiirin anlamını açıklayalım: Ey mektup, gönlüm benzer biçimde sen de yarda kaldın, sen ise sarığın kıvrımlarında kaldın. Şiirde “baş üzre yerin var” sözleri ile kinaye yapılmıştır. Gerçekte mektup başın üstünde olabilir. Mecaz olarak ise ehemmiyet verme söz mevzusudur. Aslına bakarsanız esas anlatılmak istenen de budur. Sevgiliye verilen ya da ondan gelen mektubun mühim olduğu vurgulanmaktadır.

---

Kinaye (Değinmece Alegori) Tanımları :

1. Bir sözü hem gerçek hem de mecaz anlamda kullanmaktır.
2.Bir sözün, benzetme amacı güdülmeden, hem gerçek hem de mecaz anlamını düşündürecek halde kullanılmasına kinaye denir.
3. Sözlükte “bir fikri kapalı, dolaylı olarak özetleyen söz, üstü örtülü, acıklı söz” şeklinde tanım edilir.
4. Edebiyatta bir maksattan dolayı sözü hem hakiki, hem mecazi anlamlara uygun olarak kullanmaktır.
5. Bir sözcüğü gerçek anlamının haricinde benzetme amacı gütmeden ve engelleyici ipucu olmaksızın mecazlı anlamda kullanma.
6. Gerçeği mecaz yöntemiyle dolaylı olarak anlatmaya kinaye denir.

---

Uyarı : Kinayede daha oldukca mecaz anlam kastedilir.
Not : Deyimlerin bir çok mecazlı anlamlarıyla kullanıldıkları için kinayeli sözlerdir.

---

Örnekler:
– Mum altına ışık vermez.
– Hamama giren terler.
– Taşıma su ile değirmen dönmez.
– Yuvarlanan taş yosun tutmaz.
– Ateş düşmüş olduğu yeri yakar.

---

Kinayenin Öğeleri:

Meknibih: Kinayenin lafzı
Meknianh: Kinayenin delâlet etmiş olduğu mana

---

Mana Yönüyle Kinayeler

1.Öğücü kinayeler
2. Ayıplayıcı kinayeler.
3. Çirkini güzel gösteren, kabalığı hafifleten kinayeler.
4. Fazlaca vasıtalı kinayeler.
5. Azca vasıtalı kinayeler.
6. Vasıtası ve gizliliği azca kinayeler.

---

Kasd Yönüyle Kinayeler

1. Müfred Kinayeler: Kasdedilen mana bir tek bir tane ise.
2. Mürekkeb Kinayeler:Birden oldukca mana kasdedilmişse.
3. Gizli saklı Kinayeler:Kasdı zor anlaşılan kinayeler.
4. Açık Kinayeler:Kasdı kolay anlaşılan kinayeler.
5. Nisbet Kasdıyla Meydana getirilen Kinayeler:

a) Şu karşıma göğüs geren
Taş bağırlı dağlar mısın
Yunus

b) Ger kara taşı kızıl kan ile rengîn itsen
Rengi tağyîr bolur la’l-I Bedahşân olmaz
Fuzulî

c) Gâfil geçürme fursatı kim bâğ-ı âlemin
Gül devri benzer biçimde devleti MUHİTTDİN-İ FAZIL
Bâkî

---