Semantik, kelime anlamı olarak anlam bilim anlamına gelir. Felsefe olarak düşünecek olursak; anlam nedir, sözcükler {nasıl} anlam kazanır benzer biçimde soruların tartışıldığı bir alandır diyebiliriz. Anlamları incelemekle yükümlü dil bilim alanı şu demek oluyor ki. Semantikte iki değişik yaklaşım vardır; felsefi ve mantıksal ya da dil bilimsel.
Felsefi açıdan semantik
Anlambilim, felsefi olarak incelendiğinde burada öne çıkan kelimeler arasındaki ilişkidir. Kelimenin düz anlamı, yan anlamı benzer biçimde nitelikler anlambilimin felsefi yönünü işaret eder.
Bilimsel açıdan semantik
Burada ise anlambilimin vakit içindeki değişimi öne çıkar. Buradaki değişiklik ise dil yapısındaki düşünce-anlam ilişkisidir.
Anlambilim terimini ortaya koyan şahıs kimdir?
Anlambilim incelemelerinde modern yaklaşımın temelini Michel Breal’in attığını görüyoruz. Yunanca Gökyüzü kelimesinden gelen semantik terimini ilk olarak kendisi kullanmış ve hatta yeni bir bilim olarak tanıttığı çalışmalarına da bu adı vermiş. Michel Breal’den 1923 tarifinde Ogden ve Richart’ın yayınladıkları The Meaning of Meaning adlı klasik kitapla anlam mevzusu kuramsal bir zemine oturmuş olur.
Tarihler 1933’ü gösterdiğinde Polonyalı Korzybski, Science AND Sanity adını verdiği kitabıyla bu kuramsal zemine katkı sağlar. 1951’de Ullman Yapısalcı Dilbilim yaklaşımıyla uygun anlam arayışlarını yansıtan eserler üretir. İnternetin ve gelişen hızla gelişen teknolojinin etkisiyle semantik terimine bir süre sonrasında semantik web eklenmiş olur ve bilişim alanında kullanılmaya adım atar. Bilhassa arama motorları ve içeriğin üretilip çözümleme edilmesinde mühim bir paya haizdir.
Anlambilim ne yapar?
Anlambilim, dil yapısı, fikir ve anlam benzer biçimde yapıların arasındaki köprüye odaklanır. Hepimiz için bir anlamı olan, duyulabilen ve görülebilen göstergeleri inceler. Dildeki minik ses birimlerinden olan fonemlerin oluşturduğu morfemler, sözcükler, cümleler ve metinlerden anlam çıkarmaya bağlı kurallardan oluşur. Sentaks ve gramer kavramlarını, dil biliminin en mühim unsurları olarak belirtebiliriz.
Semantiğin en temel mevzularından biri de dil ve dünya ilişkisi. Dil felsefecilerinin gönderme terimi ile dile getirdikleri bir ilişki. En oldukca dört gözle beklenen konulardan biri tümce ve dünya arasındaki bağlantının ne olduğu. Bu suali ilk kez felsefi açıdan ele alan şahıs Frege olmuştur. Frege’nin kuramına gore bir tümcenin göstergesi ki nesneden biri olmalı; doğru ve yanlış. Doğruluk değerlerini birer nesne olarak ele alıyor olsa da Frege’in bu görüşü günümüzde pek kabul görmüyor diyebiliriz. Bunu Mantıksal Atomculuk döneminde Russell’ın savunduğu bir görüş ile belirtebiliriz. Russell’a gore tümcelerin dünyada karşılık geldiği şeyler olgulardan ibarettir. Bu ilişkiyi dile getirirken gönderme terimini kullanmaz ve bu mantıktan yola çıkarak doğru bir tümcenin dünyada bir olguya gönderme yaptığını vurgular.
Semantik (anlambilim) teorileri
Dildeki anlam oldukca karmaşık olduğundan, biçimsel anlambilim, sözlüksel anlambilim ve kavramsal anlambilim benzer biçimde anlambilim içinde kullanılan değişik teoriler vardır.
Biçimsel Anlam- Biçimsel anlambilim, dil ve gerçeklik, doğruluk ve olasılık arasındaki daha geniş ilişkiyi çözümleme etmek için matematik, felsefe ve mantık teknikleri kullanır.
Sözlüksel Anlambilim- Sözcüksel anlambilim, bağlam bağlamındaki anlamı idrak etmek için bir metin satırı içindeki sözcük ve cümleleri deşifre eder. Bu, bireysel adlar, fiiller, sıfatlar, ön ekler , kök kelimeler , son ekler yada daha uzun cümleleri yada deyimleri incelemeyi içerebilir .
Kavramsal Anlam- Kavramsal anlam, düşüncelerimiz ve duygularımıza bağlam ilave etmeden önce en temel kavram ve kelimenin biçimi ile ilgilenir.
Anlambilim örnekleri
Anlambilim bir metni {nasıl} işler?
Anlambilimin ne işe yaradığını ve {nasıl} çalıştığını daha iyi idrak etmek için insan beyninin {nasıl} çalmış olduğu bağlamındaki bazı kolay anlambilim örneklerine bir göz atalım.
- Dış uyaranlar : Informasyon kaynakları – metin belgeleri, web sayfaları, toplumsal medya ve e-postalar, vs. – içerik ve bağlam açısından potansiyel olarak çeşitlilik gösterse de, anlaşılması ihtiyaç duyulan ‘işlenmesi’ ihtiyaç duyulan detayları ihtiva eder.
- Nöronlar : Bunlar, dilbilimsel analizin çeşitli aşamalarından geçmesine müsaade eden anlamsal algoritmayı oluşturan parçalardır.
- Hipokampus : Kavramları çıkarmak ve depolamak, terimlerin uygun şekilde netleştirilmesi için anlamsal bağlamın belirlenmesini gerektirir.
Anlambilim sözcük anlamı ile cümle anlamı arasındaki ilişkiyi inceler. Örneklere inceleyecek olursak;
“Çaya gidiyorum.”
Bu cümle “çay içmeye gidiyorum” ya da “çay kenarında gezinmeye gidiyorum” anlamlarında kullanılmış olabilir.
“Ayşe kitap okumayı sever” ve “Kitap okumayı Ayşe sever” cümleleri aynı sözcüklerden oluşan fakat içinde anlam farklarını barındıran cümlelerdendir.