Sosyal Bilimler

Toplumsal Bilimler: (İnsan bilimleri) İnsanları ve toplumu ilgilendiren mevzuları içeren dallar.

Örn: Sosyoloji, psikoloji, tarih, coğrafya, yurttaşlık bilgisi.

Toplumsal Bilimlerin Tanımı I

İnsanın, çeşitli etkileşimlerle oluşturduğu toplumsal ve naturel olmak suretiyle iki çevresi vardır. Bu sebeple temelde bilimi iki ana başlık altında toplamak mümkündür: İnsanın, tabiat ve fizikî dünya ile olan ilişkisini inceleyen tabiat bilimleri ile öteki insan ve insan grupları ile olan ilişkilerini inceleyen Toplumsal Bilimler. Bu temel bilimlerin kendi içinde değişik fakat azca oldukca ilişkili alanları bulunmaktadır.

Toplumsal Bilimler, insan tarafınca üretilen gerçekle kanıtlamaya dayalı bağ kurma süreci ve bu sürecin sonunda elde edilmiş dirik bilgiler olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımdan da anlaşılacağı şeklinde Toplumsal Bilimler, insan tarafınca oluşturulan gerçekle uğraşmaktadır. İnsan tarafınca oluşturulan gerçek, toplumsal olgular kişinin öteki şahıs ve kurumlarla etkileşimi sonucu oluşanlar olarak ele alınabilir.
Toplumsal Bilimler, oldukca geniş anlamda insanoğlu arası ilişkileri inceler ve genel olarak insan davranışlarıyla ilgilenen disiplinleri ihtiva eder. Toplumsal Bilimlerin mevzusu, gruplar içinde oluşan insan etkinliği, amacı ise; beşeri anlayışın gelişmesidir.

Toplumsal Bilimlerin temel amacı birbirine bağımlı, global bir dünyada, kültürel farklılıkları olan demokratik bir toplumun vatandaşları olarak, kamu yararına bilgiye dayalı, mantıklı kararlar verebilme kabiliyeti geliştirmek için genç insanlara destek olmaktır. Toplumsal Bilimlerin değişimi ve sürekliliği inceliyor olması, bireyi toplumsallaştırma amacı güden eğitimde, Toplumsal Bilimlerin etkin bir yer kazanmasına yol açmış ve eğitimin, hem bir toplumsal bilim dalı hem de Toplumsal Bilimlerin uygulama alanı durumuna gelmesi “Toplumsal Bilgiler” terimini meydana getirmiştir.

Detay:
Toplumsal bilimler-İnsan bilimleri

psikoloji, sosyoloji, toplumsal insanbilim, tarih ve politika bilimi sos- yal bilimler ya da insan bilimleri grubuna girerler. bu bilimlerin ortak özellikleri insan davranışını çeşitli yönleriyle ele almalarıdır. mesela psikoloji tek tek bireylerin davranışı üstünde dururken, sosyoloji toplumsal grupların davranışları üstünde durur. toplumsal bilimlerin konusunu idrak etmek için insan davranışını idrak etmek gerekir. bu sebeple toplumsal bilimler, insanı fizyolojik ve biyolojik yönden değil “davranışlar” yönünden ele almaktadır. insan davranışları değerler, inançlar, istekler, fizyolojik ve toplumsal gereksinimler, kültürel normlar, eğitim, alışkanlıklar şeklinde genel unsurlarca belirlenir. öyleyse toplumsal bilimler, insan davranışının bu unsurlarca {nasıl} yönlendirildiğini yada etkilendiğini anlamaya yönelik bir çalışmadır.

insanoğlu benzer fiziki çevrede yaşıyor olsalar bile bu fiziki çevrede bulunan nesnelere yada varlıklara değişik anlamlar verebilirler. mesela, birçok insan için kartal yalnız bir kuş olarak algılanırken, bir klan grubu için mukaddes bir varlık olarak görülebilir. totemi kartal olan bir klan toplumu için kartal yalnız bayağı bir kuş değil, klanın üyelerinin tapındığı ve onların davranışlarını belli şekilde etkilediği muhteşem bir varlıktır. demek ki, insan davranışlarını idrak etmek ve açıklamak için ona tesir eden her çeşit unsuru tanımak ve bilmek gerekir.

toplumsal bilimlerin inceledikleri mevzular itibariyle evrensel değerler taşımalarının mümkün olamayacağını, bu yüzden toplumsal bilimlerde genelleme yapmanın zor olacağını söylemiştik. max weber’ e bakılırsa genellilik yalnız tabiat bilimleri için arzu edilen bir özelliktir. toplumsal bilimlerde bir bilimsel ifade ne kadar genelse o oranda içerikten yoksundur. bu sebeple her toplumsal grup ayrı bir gerçekliktir. bir toplumsal grupta elde edilmiş bulgular daha oldukca o gruba ilişik gerçekliklerdir. sadece ara sıra bilim adamları belli toplumlarda elde edilmiş detayları yada olguları öteki toplumları da içine alacak şekilde genelleme eğilimine girmişlerdir. kimi zaman de bir topluma ilişik kavram ve değerlerle başka toplumlara ilişik kıymet ve olguları açıklamaya çalışmışlardır. c. w. mills bu gerçeği şu şekilde dile getirmektedir: toplumsal bilimlerin ele almış olduğu değerler, batının toplumsal hayatında ortaya çıkmış değerlerdir. öteki toplumsal gruplardaki toplumsal bilimlerin kavramları batıdan ithal edilmiştir [1]. örnek olarak bizde “aile”, baba-anne ve evlatları, içine alan biyolojik ve sosyolojik bir gerçekliği ifade eder. sadece, evimizdeki sürekli çalışanlarda aileden sayıldığı şeklinde kimi zaman bağlı olduğumuz sülaleyi ya da adamın hanımını ifade etmek içinde aile terimini kullanırız. öteki taraftan insan terimi da bizde farklıdır. örnek olarak batıda insan alet kullanabilen ve meydana getiren havyanken, bizde insan tanrı’ın yarattığı yeryüzündeki en kıymetli yaratılandır. ek olarak “insanı kâmil” ya da “adam olmak” terimi bizim kültürümüze özgü kavramlardır.

aynı gerçeği ş. mardin şu ifadelerle dile getirmektedir: “gelişmekte olan ülkelerin mühim toplumsal özelliklerinden biri, aydınlarının tüm öteki cemiyet unsurlarından ilkin batı modern düşüncesini öğrenmesidir. gelişmekte olan ülkenin aydını, böylece bir taraftan kendi kültürünü geri bulmaya adım atar ve halk ile bağlarını koparırken, öteki taraftan yeni bir cemiyet düzenine ihtiyacı şiddetle hisseder”. bu anlayıştaki bilim adamları daha oldukca “cemiyet mühendisleri” olarak nitelendirilirler. oysa bilim adamının esas amacı toplumsal yaşamı değişiklik yapmak değil, onu idrak etmek ve açıklamaktır. toplumsal yaşamı değiştirmeye yönelik her uğraş bir kıymet yargısı taşır.

bilim adamının amacı kıymet üretmek değildir. bu yüzden bazıları cemiyet mühendisliği terimine eleştirel bir gözle bakarlar. c. w. miıls kendi toplumsal bilim anlayışını “toplumsal problemler üstünde duruyor şeklinde görünüp de ’metodolojik’ bir örtü altında bürokratik tekniklerden ibaret bir toplumsal bilimcilikten başka bir şey yapmayanların anlayışından bütünüyle değişik” bir anlayış olarak niteler. demek ki toplumsal vakalar, ne tabiat bilimleri yöntemiyle ne de bir mühendis bakış açısıyla anlaşılması imkansız ve açıklanamaz.

toplumsal bilimlerde izahat yöntemi tabiat bilimlerindekinden de farklıdır. sadece daha ilkin de ettiğimiz şeklinde tabiat bilimlerinden toplumsal bilimlere uyarlanan doğalcı (naturalist) yaklaşım uzun süre toplumsal bilimlerde egemen olan izahat modeli olmuştur. bu anlayışa bakılırsa bir toplumsal olayın bilimsel açıklamasını vermek, tıpkı tabiat bilimlerinde olduğu şeklinde, genel yasa yada yasalara dayanarak söz mevzusu olayın gerçekleşme koşularını da göz önünde bulundurarak tümdengelimsel bir yolla çıkarım yapmaktır.

dikkat edilirse genel yasalara dayanarak bir toplumsal vakası açıklamak toplumsal bilimlerde istisnası olmayan yasaların varlığını kabul eder. oysa toplumsal bilimlerde istisnası olmayan yasaların varlığını kabul etmek oldukça tartışmalıdır. hatırlanacağı şeklinde toplumsal bilimlerde, tabiat bilimlerinde olduğu şeklinde genelleme yapmanın oldukça güç bulunduğunu söylemiştik. her olayın kendine özgü şartları olabilir. mesela, toplumsal bilimci gelir ve eğitim durumu düşük, genç yaşta evlenmiş, kadının adama oranla daha çok geliri olan, oldukça değişik toplumsal gruplardan gelen evli çiftlerde boşanma riskinin yüksek bulunduğunu gözlemleyebilir. sadece boşanma riski yaratan şartlara bakarak bir çiftin niçin boşandığını daima doğru bir halde açıklayamayız. bunun için o çifte özgü koşulları bilmek gerekir. bunun içinde çiftlerin yalnız fiziki ve toplumsal şartlarını değil, onların iç dünyalarını da idrak etmek gerekir. demek ki, toplumsal olayların oldukca nedenli olmaları onların doğalcı bir yaklaşımla açıklanabilmelerini engellemektedir.

yorumcu yaklaşıma bakılırsa ise toplumsal bilimin amacı davranışların ve toplumsal ilişkilerin anlamını idrak etmek, metodu ise yorumlamaktır. bu sebeple bu anlayışa bakılırsa, toplumsal fenomeni oluşturan kurumlar, aktiviteler, davranışlar aslı gereği anlamlıdırlar. bu yüzden toplumsal fenomen, onu ger- çekleştiren kişilerin görüş noktasından hareketle anlaşılmalı ve açıklanmalıdır. bir başka deyişle, idrak etmek ve açıklamak toplumsal grubun yada ferdin iç hayatına girmekle olur. oysa tabiat bilimlerinde bir nesnenin iç hayatına girme diye bir şey söz mevzusu değildir. özetle, yorumcu yaklaşım toplumsal bilimlerin hem mevzusunun, dolayısıyla, hem de metodolojisinin tabiat bilimlerinden değişik bulunduğunu vurgulamaktadır.

toplumsal bilimlerde kısmen yaygın olan bir başka anlayış da eleştirel yaklaşımdır. daha oldukca marksist anane içinden gelen bu yaklaşımcılara bakılırsa, toplumsal bilimlerin amacı yalnız toplumsal vakaları idrak etmek değil, toplumsal grubu istendik yönde değiştirebilmek için soysal vakaları eleştirmektir. dikkat edilirse eleştirel yaklaşım kıymet yüklü bir metodoloji özelliği göstermektedir.

________________________________________
[1] mills, c. w., toplumbilimsel düşün (ü. oskay), ankara, 1979, s. 274.

---

Toplumsal Bilgilerin Tanımı

Toplumsal Bilgiler; tarih, coğrafya, yurttaşlık bilgisi şeklinde günümüzde ilköğretim okullarında yer edinen sadece Toplumsal Bilimler denilen sosyoloji, iktisat, politika, psikoloji, insanbilim, hukuk, eğitim v.b disiplinlerden seçilerek ilköğretim yaşındaki öğrencilerin düzeyine uygun, daha somut ve daha yakın özelliklere haiz duruma getirilen mevzular içermektedir.
A.B.D’de Toplumsal Bilgiler eğitimi alanında en etkin kurumlardan kabul edilen A.B.D Toplumsal Bilgiler Ulusal Konseyi (NCSS)’ne bakılırsa Toplumsal Bilgiler; toplumsal bilim alanlarını insan onur ve haysiyetini korumak amacı ile oluşturulan demokratik bir toplumda ferdin rolünü inceleyen toplumsal vakaları ve insan ilişkilerini irdeleyen etkinlik alanlarını kapsamaktadır.
Toplumsal Bilgiler, tüm çeşitlilikleriyle yeryüzüne bağlı vakaları tanıtan, bunların oluş sebeplerini açıklayan, vatandaşlık hak ve ödevlerinin, sorumluluklarının neler bulunduğunu belirten, özetlemek gerekirse insan ve onun toplumsal ve fizikî çevresiyle geçmişte, günümüzde ve gelecekteki etkileşimini ortaya koyan bilgilerdir. Toplumsal Bilgiler, toplumsal gerçekle kanıtlamaya dayalı bağ kurma sureci ve bunun sonunda elde edilmiş derin bilgiler olarak tanımlanabilir. Toplumsal gerçek denildiğinde, toplumsal yaşamı düzenleyen her türlü etkinlik akla gelebilir. İnsanın hayatında kullandığı ve mecburi olan, onun daha kolay, rahat, mutlu yaşamasını kendini gizli saklı kabiliyetleri doğrultusunda geliştirip, gerçekleştirmesini elde eden tüm toplumsal olgular ve ilişkiler bu kavramın kapsamı içine girebilir. Bir bakıma tüm Toplumsal Bilimler felsefe ve öteki etkinliklerin kesiştiği bir alan olarak düşünülebilir.Aşağıdaki biçim bu durumu daha net görmemizi elde edecektir. Gerçekte Toplumsal Bilgiler, eğitim alanının yarattığı bir kavramdır. Bu disiplinler arası alan, Toplumsal Bilimler alanındaki kavramsal ve bilimsel gelişmelerin eğitim süreci İçinde ele alınarak ferdin cemiyet içinde gelişmesini, yetiştirilmesini amaçlar. Toplumsal Bilgiler; tarih, coğrafya, yurttaşlık bilgisi (vatandaşlık) şeklinde günümüzde ilköğretim programlarında yer edinen, sadece gerçekte Toplumsal Bilimler denilen sosyoloji, iktisat, psikoloji, insanbilim v.b. şeklinde disiplinlerden seçilerek o yaşlardaki öğrencilerin düzeyine uygun, daha somut ve daha yakın özelliklere haiz duruma getirilen mevzuları ihtiva eder. Temel kültür öğelerini, birçok alandaki çalışmalardan sağlanan bulgulardan, disiplinler arası bir yaklaşımla seçilip yoğrularak oluşturulmuş detayları içinde bütünleştiren, ilköğretim düzeyinde (bilişsel, duyumsal) ve çocuğun küresel idrak etme özelliğine uygun durumuna getirilmiş bir derstir.

Toplumsal Bilimler-Toplumsal Bilgiler İlişkisi

İnsanların ve toplumların devamlı bir değişiklik içinde olmaları, onları karmaşık sorunlarla karşı karşıya getirir. Cemiyet içinde yaşayan bireylerin gereksinimleri ile toplumun beklentileri arasındaki dengeyi sağlamada bireylere lüzumlu data ve becerileri kazandırmada Toplumsal Bilimlere mühim görevler düşmektedir. Toplumsal Bilimlerin değişimi ve sürekliliği inceliyor olması bireyi toplumsallaştırma amacı güden eğitimde Toplumsal Bilimlerin etkin bir yer kazanmasını elde etmiş ve Toplumsal Bilgiler terimini meydana getirmiştir.
Toplumsal Bilimler ile Toplumsal Bilgiler içinde kati bir fark yapmak mümkün değilse de eğitim ve öğretim açısından her iki kavram değişik olarak ele alınmaktadır. Amaç, yöntem ve içerik bakımından değişik özelliklere sahiptirler.
Toplumsal Bilimleri insan tarafınca üretilen gerçekle kanıtlanmaya dayalı bağ kurma süreci ve bu sürecin sonunda elde edilmiş dirik bilgiler olarak tanımlamıştık. İnsan tarafınca oluşturulan gerçek, toplumsal olgular, şahıs ve kurumlarla etkileşimi sonucu oluşanlar olarak ele alınabilir. Toplumsal yaşamı düzenleyen ilkeler Toplumsal Bilgilerin mevzusu olabilir, fakat her toplumsal bilimin kendi hususi ilke ve önermeleri Toplumsal Bilgilerin kapsamına girmeyebilir.
Toplumsal Bilgiler dersinde olguların bir tüm içinde verilmesi ilköğretim çağındaki çocuğun zihinsel gelişiminin tümden gelimden tüme varıma doğru oluşu Toplumsal Bilgilerde kullanılan öğretme şekilleri öğrenciye kazandırılacak hedef davranışların niteliğinden dolayı ve bilim branşında meydana gelen gelişimleri öğrenciye öğretmek ihtimaller içinde olmadığında yalnız onun seviyesindeki bilgiler, Toplumsal Bilimlerin bileşkesi olarak sunulmalıdır.
Toplumsal Bilgilerde ferdin toplumsal ve fiziki çevresi ve bu çevre ile olan ilişkileri incelenirken lüzumlu olan yerlerde ferdin seviyesinde olmak suretiyle tarih, coğrafya ve yurttaşlık bilgisi haricinde öteki Toplumsal Bilimlere de girilebilir. Mesela “aile içinde geçimimizi {nasıl} sağlıyoruz?” dediğimiz süre talebe seviyesinde iktisat alanına girilmiştir.
Toplumsal Bilgiler, mevzu ve temaların öğretilmesinde, Toplumsal Bilimlerden daha oldukca kullanılır ve bilhassa vatandaşlık eğitimine ağırlık vererek, ilköğretim çağlarında gerçekleştirilir. Toplumsal Bilgiler kapsamında ağırlık, disiplinler arası ve bütünleştirilmiş bir eğitim programı yöntemiyle vatandaşlık teriminin geliştirilmesine verilmiştir. Toplumsal Bilimler ise ayrı ayrı disiplinler olarak öğretilir ve öğretim, ortaöğretim (lise) ve üniversitelerde gerçekleştirilir. Toplumsal Bilimler, insan ilişkilerini incelerken, Toplumsal Bilgiler, bir okul eğitim programı olup, demokratik düzende vatandaşlık eğitimi programının bir kısmı olarak, insan ilişkileri mevzusu üstünde durmaktadır. Bundan da anlaşılacağı şeklinde, Toplumsal Bilgilerin temelini Toplumsal Bilimler oluşturmaktadır. Program yönünden Toplumsal Bilgiler terimi ise, Toplumsal Bilimlerden alınan muhtevaya dayanarak oluşturulan üniteleri ihtiva eden programı belirtmek için kullanılmaktadır. Kısacası, Toplumsal Bilgiler, öğretim amacıyla Toplumsal Bilimlerden seçilmiş ve basitleştirilerek düzenlenmiş konulardır.
Toplumsal Bilgiler, eğitim alanının meydana getirmiş olduğu bir kavramdır. Bu disiplinler arası alan Toplumsal Bilimler alanındaki kuramsal ve bilimsel gelişmelerin eğitim süreci içinde ele alınarak ferdin cemiyet içinde gelişmesini, yetiştirilmesini amaçlar. Toplumsal Bilgilerin temelini Toplumsal Bilimler oluşturur. Toplumsal Bilgiler, öğretim amacıyla Toplumsal Bilimlerden seçilmiş ve ilköğretim düzeyindeki öğrencilere yönelik düzenlenmiş konulardır.
Toplumsal Bilgiler dersi toplumların geçmiş, günümüz ve gelecekteki politik, ekonomik, kültürel ve çevresel sorunlarını ve bunların çözümüne yönelik eğitim ve öğretimi ön plana alır. İlköğretim seviyesinde Toplumsal Bilgiler öğretiminin hususi bir yeri vardır. Toplumsal Bilgiler öğretimi, günümüzdeki sorunların temellerinde yer edinen olumsuzlukların tarihsel boyutunu gösterip geleceği daha iyi planlamaya imkân verir. Bu anlamda öğrencilerin ilerideki yaşantılarından toplumsal, ekonomik ve siyasal kurumlara katılımıyla ilgili sorunlarını çözmelerine destek verir.

Toplumsal Bilgiler Dersinin Kapsamı

Toplumsal Bilgiler, eğitim alanının oluşturduğu bir kavramdır. Bu disiplinler arası alan Toplumsal Bilimler alanındaki kavramsal ve bilimsel gerçeklerin eğitim süreci içinde ele alınarak ferdin cemiyet içinde gelişmesini, yetiştirilmesini amaçlamaktadır.
Toplumsal Bilgiler, toplumsal gerçekle kanıtlamaya dayalı bağ kurma süreci ve bunun sonunda elde edilmiş derin bilgiler olarak tanımlandığı için, toplumsal gerçek denildiğinde, toplumsal yaşamı düzenleyen her türlü etkinlik akla gelebilir. İnsanın hayatında kullandığı ve mecburi olan, onun daha kolay, rahat, mutlu yaşamasını kendi gizli saklı kabiliyetleri doğrultusunda geliştirip, gerçekleşmesini elde eden tüm toplumsal olgular ve ilişkiler bu kavramın içine girebilir. Bir bakıma tüm Toplumsal Bilimler felsefe ve öteki etkinliklerin kesiştiği bir alan olarak düşünülebilir.

Yukarıda da görüldüğü şeklinde Toplumsal Bilgiler çeşitli alanlardan özet olarak seçilmiş, öğrencilerin seviyelerine bakılırsa sadeleştirilmiş mevzuları kapsamakta ve öğrencileri etkin ve üretken bireyler olarak hayata yapmaya iş koşturmacasındadır. Toplumsal Bilgiler, disiplinler arası ve oldukca disiplinli bir alandır. Bundan dolayı Toplumsal Bilgilerin iki temel ayırıcı özelliği vardır. Bunlar: yurttaş yeterliklerini kazandırmak için olması; bütüncül, disiplinler arası bir alan olmasıdır.

Toplumsal Bilgiler Programı

İlköğretim okullarının 4., 5., 6., 7., 8. sınıflarda uygulamaya konulmuş olan Toplumsal Bilgiler Dersi Programı, 1998 yılının nisan ayında gösterilen 2487 sayılı Tebliğler Dergisi ile yürürlüğe konulmuştur. Talim Terbiye Kurulu Toplumsal Bilgiler dersi öğretim programını, Ulusal Tarih ve Ulusal Coğrafya dersi programına bakılırsa haklı bir halde sunmuştur. Toplumsal Bilgiler dersi öğretim programı ana başlıklara ayrılarak ve detaylandırılarak, öğretmene planlama, amaç yazma, hedef belirleme ve ders işleme tekniği açısından kolaylık sağlayacak tarzda genişletilmiştir. İlgili Tebliğler Dergisinde program sunumu şu ana başlıklarda toplanmıştır:
a) Türk Ulusal Eğitiminin amaçları (1739 sayılı kanuna bakılırsa)
b) Programın uygulanması ile ilgili amaçlar
c) Genel amaçlar
d) Hususi amaçlar
e) Atatürkçülükle ilgili konuların yer alacağı üniteler
f) Toplumsal Bilgiler dersinde kullanılacak vasıta ve gereçler.

Eylül 2005 tarihindeki ve 2576 sayılı Tebliğler Dergisi’nin konumuzla ilgili olan 21. maddesi şu şekildedir (Ulusal Eğitim Bakanlığı İlköğretim Kurumları ve Toplumsal Etkinlikler Yönetmeliğinde Değişim Yapılmasına Dair Yönetmelik): “Toplumsal etkinlik kapsamında yakın çevre, yurt içi ve yurt dışına gözlem-inceleme-araştırma yada kültürel, gezim ve ziyaret amaçlı geziler düzenlenebilir.”
Bugün okullarımızda okutulan Toplumsal Bilgiler dersinde; tarih, coğrafya, vatandaşlık mevzuları ağırlıklı bir halde yer verilmiştir, fakat bu yer alma ferdin toplumsal ve fizyolojik çevresinin ve bu çevre ile olan ilişkisinin incelenmesinde naturel olarak bu üç ders mevzularından bazılarının ele alınması biçimindedir. Yoksa mevcud konuların birleştirilmesi şeklinde değildir.

Toplumsal Bilgiler Programının Temel Yaklaşımı

Data, insanlık tarihinin her döneminde mühim olmakla birlikte yazışma imkânlarının küçülttüğü dünyamızda en mühim unsur haline gelmiştir. Çağımızda tartışılmaz üstünlük, bilgiyi üreten ve bilgiyi kullananlarındır. Bilginin kazanılmasında, kullanılmasında ve donanımlı insan gücünün yetiştirilmesinde de en mühim vazife eğitimi sistemimize düşmektedir. Bu anlayış doğrultusunda Toplumsal Bilgiler Programı:
1-Her öğrencinin fert olarak kendine özgü bulunduğunu kabul eder.
2-Öğrencilerin gelecekteki yaşamlarına ışık tutarak, bireylerden beklenen niteliklerin geliştirilmesine duyarlılık gösterir.
3-Data, kavram, kıymet ve becerilerin gelişmesini sağlayarak, öğrenmeyi öğrenmenin gerçekleşmesini ön planda meblağ.
4-Öğrencileri düşünmeye, sual soramaya ve görüş alışverişi hayata geçirmeye özendirir.
5-Öğrencilerin fizyolojik ve duygusal açıdan sıhhatli, mutlu bireyler olarak yetişmesini amaçlar.
6-Ulusal kimliği merkeze alarak, evrensel değerlerin benimsenmesine ehemmiyet verir.
7-Öğrencilerin kendi örf ve âdetleri çerçevesinde ruhsal, ahlakî, toplumsal ve kültürel yönlerden gelişmesini hedefler.
8-Öğrencilerin haklarını bilen ve kullanan, sorumluluklarının bilincinde olan ve yerine getiren bireyler olarak yetişmesini amaçlar.
9-Öğrencilerin toplumsal sorunlara karşı duyarlı olmasını sağlar.
10-Öğrencilerin öğrenme sürecinde deneyimlerini kullanmasına ve çevreyle etkileşim kurmasına imkân sağlar.
11-Her öğrenciye erişebilmek için öğrenme-öğretme yöntem ve tekniklerindeki çeşitliliği dikkate alır.
12-Periyodik olarak, talebe emek verme dosyalarına bakılarak öğrenme ve öğretme süreçlerinin akışı içinde değerlendirmeye imkân sağlar.

SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİ İLE İLGİLİ TEMEL İLKELER

Toplumsal Bilgiler ilköğretimin temel derslerinden biridir. Eğitim öğretim programlarının yapısına bağlı olarak ferdin sosyalleşmesi, ulusal ve evrensel kültürün tanınmasında Toplumsal Bilgiler dersinin ve öğretiminin yeri tartışılmaz.
İlköğretim okullarında, toplumsal davranış bilgilerine ağırlık veren Toplumsal Bilgiler, ülkemizdeki ve başka ülkelerdeki yaşam şekillerini inceler. Bununla beraber ferdin incelenmesi, onun toplumsal ve fiziki çevresiyle etkileşimi ve bu etkileşim dün meydana gelen ve bugünkü şekilleri gözden geçirilir. İnsanın toplumda yasayış ve davranışları, kısaca insanoğlunun temel gereksinimleri ve bu tarz şeyleri gidermek için meydana getirilen işleri ve kurduğu kuruluşlar üstünde durulur. Hem de insanların toplumsal kurumlarla, eşya ile mühim olan ilişkileri, örf ve âdetler, değerler, yasayış biçimindeki değişmeler, insanoğlunun toplumsal problemleri çözmek için gösterdikleri gayretleri bilhassa göz önünde tutulur.
Toplumsal Bilgiler dersinde, öğrenciyi data kaynaklarına başvurmaya ve buldukları detayları karşılaştırmaya ve bunlardan sonuçlar çıkarmaya olanak elde eden ifade araçlarına yer veren yöntemlere gerek kalmıştır. Bu derste anlatma yöntemi, ara sıra geçerli olsa da, minimum düzeye indirilmelidir. Toplumsal Bilgiler dersinin öğretiminde, öğretmen, öğrencilere ders anlatma yerine, öğrencilerin konuların kendi kendilerine hazırlamalarına yardım eden bir rehber konumuna geçmiştir.
Toplumsal Bilgiler öğretimine rehberlik eden üç yaklaşım vardır:
a- Vatandaşlık Bilgisini Aktarma Olarak Toplumsal Bilgiler: Toplumsal Bilgiler öğretimi ile ilgili en eski yaklaşımdır. Bu yaklaşımda Toplumsal Bilgilerin temel amacı öğrencilere kültürel mirası aktararak, onların iyi bir yurttaş olmalarını sağlamaktır. Kültürel miras aktarılırken, öğrencilere geçmişteki bilgiler ve olgular, temel toplumsal kurumlar, değerler, inançlar kazandırılmaya çalışılır.
b- Toplumsal Bilimler Olarak Toplumsal Bilgiler: Bu yaklaşıma bakılırsa, iyi yurttaş yetiştirmek için öğrencilere, Toplumsal Bilimlerle ilgili disiplinlerdeki data, beceri ve değerler kazandırılmalıdır. Bu yaklaşım çoğu zaman mevzu alanı merkezli programlarda kullanılır.
c- Yansıtıcı İnceleme Alanı Olarak Toplumsal Bilgiler: Bu yaklaşıma bakılırsa, Toplumsal Bilgiler öğretiminin amacı, öğrencilerin bireysel ve toplumsal problemleri tanımlama, çözümleme etme ve karar verme süreçlerini geliştirmektedir. Yansıtıcı araştırma, öğrencilerin bu becerilerini geliştirmesine destek verir. Bu yaklaşımda Toplumsal Bilgilerin belli bir kapsamı yoktur. Modern problemler çalışmanın temelini oluşturur.
Toplumsal Bilgiler öğretimi esnasında öğretmenler bu üç yaklaşımdan birini tercih edebilirler. Sadece son yıllarda eğitimciler, Toplumsal Bilgiler öğretiminde bu üç yaklaşımdan da yararlanmaktadırlar. Öteki bir ifadeyle, Toplumsal Bilgiler öğretiminde toplumun kültürel mirası, Toplumsal Bilimlerle ilgili disiplinlerden yararlanılarak öğrencilere aktarılmaya çalışılmaktadır. Ek olarak öğrencilerde düşünme ve karar verme becerisi geliştirilmeye çalışılmaktadır.
Bir eğitim ve öğretim programı olarak Toplumsal Bilgilerin belli başlı özellikleri şunlardır:
a-Toplumsal Bilgiler bir vatandaşlık eğitim programıdır.
b-Bu programın içinde ne olduğu, -teorik olarak- disiplinler arasıdır; Toplumsal Bilimlerden almış olduğu konulmuş olan entegre eder. Bir toplumun tarih ve kültürüne ilişkin temel detayları; toplumsal ve bireysel mevzularla ilgili kavram ve temaları kapsar.
c-İçeriğini almış olduğu Toplumsal Bilimlerin yöntemlerini kullanır.
d-Etkili bir Toplumsal Bilgiler programı, daima, ferdin toplumsal problemleri çözebilmesi için lüzumlu olan düşünme ve karar verme becerilerini geliştirmeyi amaçlar.
Her bilim branşında olduğu şeklinde Toplumsal Bilimlerde de, bireylerin gereksinimleri ile toplumun beklentileri arasındaki dengeyi sağlamada insanlara lüzumlu data, beceri ve tutumları kazandırma mevzusunda büyük sorumluluklar düşmektedir. Bu anlamda Toplumsal Bilgiler, bu sorumlulukları yerine getirme mevzusunda disiplinler arası ve oldukca yönlü bir yaklaşım izleyerek, kişilere data edinme yollarını ve belli becerileri kazandırma amaçlarına öncelik vermektedir.
Toplumsal Bilgiler de öğretim olarak ise öğrencinin etken olabileceği ve yaşamda kullanılabileceği şekilde öğrencinin birden fazla duyu organına da hitap edecek şekilde olmalıdır. Eğitimde görsel ve işitsel araçlar, öğrenmenin kalıcı izli olmasını sağlaması açısından oldukca mühim görülmektedir. Eğitim ve öğretim etkinliği ne kadar oldukca duyu organına hitap ederse, öğrenme vakası da o denli iyi ve kalıcı izli olmakta, unutmada o denli geç olmaktadır. Eğitim araçları, eğitim ve öğretim etkinliklerinin daha verimli olmasını sağlamak için öğretmen ve yetiştiricilere en büyük yardımcıdır. Öte taraftan araçlar ne kadar muhteşem olurlarsa olsunlar, uygun olarak kullanılmadıkları süre yararlı olamazlar. İlköğretim Toplumsal Bilgiler derslerinde talebe derse etken olarak katılmalıdır; bu sebeple tüm duyu organlarını kullanarak öğrenme ortamına katılan talebe daha kolay öğrenebilir ve öğrendiklerini oldukca daha kolay hatırlayabilirler.

1- Eğitimde Toplumsal Bilgilerin Yeri ve Önemi

Toplumsal Bilgiler terimi oldukca çeşitli tanımlanmak birlikte Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafınca meydana getirilen 2004-2005 yılı program çalışmalarında, komisyon tarafınca şu şekilde tanımlanmıştır: “Toplumsal Bilgiler, ferdin toplumsal var oluşunu gerçekleştirebilmesine destek olması amacıyla; tarih, coğrafya, iktisat, sosyoloji, insanbilim, psikoloji, felsefe, politika bilimi ve hukuk şeklinde Toplumsal Bilimleri ve vatandaşlık bilgisi mevzularını yansıtan; öğrenme alanlarının bir birim ya da tema altında birleştirilmesini içeren; insanoğlunun toplumsal ve fizikî çevresiyle etkileşiminin geçmiş, bugün ve gelecek bağlamında incelenmiş olduğu; toplu öğretim anlayışından hareketle oluşturulmuş bir ilköğretim dersidir.”
Bu bağlamda Toplumsal Bilgiler dersi, demokratik değerleri benimsemiş vatandaşlar olarak öğrencilerin içinde yaşamış olduğu topluma uyum sağlamalarını ve öğrencilere bu data birikimini hayata geçirebilecek donanımlar kazanmayı amaçlamaktadır.
Toplumsal Bilgiler, ilköğretim okullarında toplumsal davranış bilgilerine ağırlık veren bir ders yada öğretim programıdır. Toplumsal Bilgiler programı, bilhassa vatandaşlık eğitimine katkıda bulunacak şekilde tasarlanmışken, eğitim programlarının yapısına bağlı olarak Toplumsal Bilgiler dersi, demokratik bir sistem içinde etkin bir vatandaşlık eğitimini bilimsel ve modern bir yaklaşımla gerçekleştirme amacına yönelik olarak hazırlanmıştır.
Türkiye Cumhuriyetinin ilk ulusal programı 1924 senesinde başladığında, ilköğretim tüm bireyler için mecburi hale getirilmiştir. Program 1926 senesinde karma eğitim, talebe merkezli yaklaşımlar ve millilik prensiplerine dayalı olarak revizyondan geçirilmiştir. Beşinci Ulusal Eğitim Şurası (MEŞ) 1948 programından meydana gelen problemleri tartışmak suretiyle toplanmıştır. MEŞ’in emekleri talebe merkezli yaklaşımları, talebe toplumsal etkinliklerini ve öğretmen otoritesine daha azca müdahaleyi desteklemektedir. MEŞ’in kontrolünde meydana getirilen emekler yöntemiyle ilkokulların ikinci devresine yönelik olarak tarih, coğrafya ve vatandaşlık dersleri Toplumsal Bilgiler adı altında toplanmıştır.
Vatanımızda 1968 programından ilkin Toplumsal Bilgiler öğretim programına giren konuların mühim bir kısmı “tek disiplinli program” desenine bakılırsa oluşturulmuş tarih ve coğrafya derslerini kapsar. 1968 ilköğretim programı ile bu uygulama kaldırılmış, ilköğretim ve ortaokul programlarında disiplinler arası ve oldukca disiplinli yaklaşımlara bakılırsa yapılandırılan Toplumsal Bilgiler dersine yer verilmiştir.
1980’li ve 1990’lı yıllardan sonrasında Toplumsal Bilgiler uygulaması ilköğretim kademesiyle sınırlandırılmış, ortaokullar ikinci kademesine ilişik programa tek disiplinli desene uygun Ulusal Tarih ve Ulusal Coğrafya dersleri konulmuştur. 1998’de yürürlüğe giren ilköğretim Toplumsal Bilgiler ders öğretim programında ise ilk sınıflardaki üniteler, çoğu zaman disiplinler arası desene, öteki kısmı ise oldukca disiplinli desene uygun olarak hazırlanmıştır. 1998 ilköğretim programının II. kademesine ilişik birçok ünitesi, oldukca disiplinli program desenine bakılırsa hazırlanmıştır.
Toplumsal Bilgiler de ferdin incelenmesi, onun toplumsal ve fizikî çevresiyle etkileşimi ve bu etkileşimin geçmiş, şimdi ve gelecek açısından gözden geçirilmesi ile karşılaşırız. Böylece bu derste talebe, düzgüsel gelişme sürecinde yaşama yollarını öğrenirken, insanların birbirleriyle olan ilişkileri üstünde de durur. İnsan-insan ve insan-toplum ilişkileri Toplumsal Bilgilerin en oldukca ehemmiyet verdiği konulardandır.
Netice olarak toplumsal bir varlık olarak insanoğlunun, toplumsal fonksiyonlarını yerine getirmesinde, toplumsal sorunlara çözüm bulmasında, yaşanabilir bir dünyanın meydana getirilmesinde Toplumsal Bilgiler dersinin eğitimdeki yeri ve önemi büyüktür.

2- Toplumsal Bilgiler Öğretiminin Amaçları

Eğitim kurumlarının en mühim işlevlerinden biri de, öğrenciyi iyi bir yurttaş/fert olarak yetiştirmektir. Eğitim kurumları bu işlevi, öğrencinin toplumsallaşmasını, içinde yaşamış olduğu toplumun kültürünü, tarihini, yaşamış olduğu toplumsal ve fizyolojik çevreyi, ilişik olduğu toplumdaki kurum ve kuruluşları tanımasını sağlayarak toplumdaki rollerinin ve statülerinin gerektirdiği davranışları, toplumun kendisine sağlamış olduğu imkânları ve bunlardan yararlanma yollarını kazandırarak yerine getirir. İşte, vatanımızda ilköğretim okullarındaki Toplumsal Bilgiler dersi yukarıdaki işlevleri sağlamaya yönelik olarak okullarımızda okutulmaktadır.
İlköğretim okullarındaki Toplumsal Bilgilerin genel amacı, öğrencilere vatandaşlık görevlerini ve sorumluluklarını öğretmek, toplumda insanların birbirleri ile olan ilişkileri ve tutum etme fikrini ve kabiliyetlerini geliştirmek; demokratik ve modern bir cemiyet için etkin vatandaşlar/bireyler yetiştirmektir. Toplumsal Bilgiler öğretimi ile ferdin demokratik tutum ve değerlere haiz, evrensel data ve becerilere/davranış modellerine haiz, yurttaşlık bilinciyle hareket eden, yasalara saygılı, sorun çözme ve karar alma becerileriyle donanmış, üretken ve katılımcı olması hedeflenmektedir.
Vatanımızda şimdiye kadar uygulana gelen Toplumsal Bilgiler öğretim programları, ilerlemecilik akımının tesiri ile hazırlanmıştır. Nitekim Ulusal Eğitim Bakanlığı tarafınca 1998 tarihindeki ilköğretim Toplumsal Bilgiler öğretim programı, eğitim öğretim yolu ile:
a) Türkiye Cumhuriyeti’nin tarihsel, kültürel, siyasal…; dünü, bugünü ve yarını ile ilgili değerlere karşı pozitif tutum geliştirmiş ve bu bağlamda dil, tarih, kültür ve yurt bilincine haiz,
b) Demokrasi ve insan hakları mevzularında duyarlı/bilgili,
c) Yurttaşlık vazife, mesuliyet ve haklarını bilen,
d) Data, beceri ve iyi terbiye sahibi,
e) Doğru ve mantıklı kararlar alabilen ve toplumsal sorunlara çözüm getirebilen vatandaşlar yetiştirmeyi öngörmektedir.
Burada sözü edilen, karar verme ve sorun çözme becerilerinin geliştirilmesi ilerlemecilik akımına uygun bir programda bulunması ihtiyaç duyulan temel araçlar arasındadır.
Türkiye’de Toplumsal Bilgiler öğretim programları, felsefi temeller bakımından AB’deki programlardan pek değişik olmamakla beraber iki ülkedeki öğretim yaşantıları içinde büyük farklar olagelmiştir. Bunun sebeplerinden biri, Türkiye’deki programlarda içeriğin Toplumsal Bilgiler öğretimi içinde ne olduğu ile hiçbir şekilde bağdaşmayacak bir şekilde gereksiz bir data yığınını öğrencilere aktarmayı dayatmasıdır. Öte taraftan sınıfların kalabalık oluşu lüzumlu vasıta ve gereçlerin bulunmayışı şeklinde nedenlerde Türkiye’deki Toplumsal Bilgiler öğretimini negatif yönde etkileyen faktörler arasındadır.
Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı’nın 02.04.1998 tarihindeki ve 62 sayılı sonucu ile kabul edilen Toplumsal Bilgiler dersinin genel amaçları şunlardır:

Genel Amaçlar:

Öğrenciler bu derste:

a)Vatandaşlık görevleri ve sorumlulukları yönünden:

1) Ailesine, milletine, vatanına, Mustafa Kemal Atatürk inkılâp ve ilkelerine bağlı, çalışkan, araştırıcı, fedakâr, erdemli, girişimci, iyi insan ve iyi yurttaş olarak yetişirler.
2) Türk milletinin dünya tarihindeki önemini, milletler ailesi içindeki onurlu geçmişini ve yerini, insanlığa yapmış olduğu hizmetleri kavrayarak büyük bir milletin evlatları olduklarını anlamış olur, milletin geleceğine olan güvenlerini artırır ve Türk milletinin ülküsünü gerçekleştirmek için her fedakârlığı göze alabilecek bir karakter kazanırlar.
3) Türkiye Cumhuriyeti’nin insan haklarına dayanan ulusal, demokratik, laik ve toplumsal bir hukuk devleti bulunduğunu bilir, cumhuriyet rejiminin özelliklerini ve önemini kavrarlar.
4) Topluluk halinde hayata devam etmenin bir fakirlik bulunduğunu, millet terimini ve Türk Milletinin karakterini kavrar; Türk Milletine, Türk bayrağına, Türk askerine ve ordusuna sevgi, saygı ve itimat duygularını kuvvetlendirirler.
5) Türk milletinin zekâ ve kabiliyetini, çalışkanlığını, ilim ve sanatseverliğini, güzel duyu zevkini, insanlık duygusunun yüceliğini benimseyerek bu üstün özellikleri davranış haline getirirler.
6) Millet ve yurt işlerini her şeyin üstünde tutarak milleti ve yurdu için canla başla hizmet etmeyi alışkanlık ve ilke haline getirirler.
7) Tarihte milletimize ve insanlığa hizmet etmiş olan Türk büyüklerini tanır; zamanı vakalara yön veren kişilerin yerinde ve zamanında gösterdikleri ileri görüşlülük, yüksek kavrayış, cesaret, fedakârlık ve kahramanlıkların tarihin akışını {nasıl} etkilediğini kavrarlar.
8) Toplumu yönlendiren Mustafa Kemal Mustafa Kemal Atatürk ve öteki Türk büyüklerinin yalnız ulusal değil, evrensel yönleri de kavrayarak ve takdir ederek; milletimize de düşen insanlık görevleri bulunduğunu görür, insanlığa sevgi, saygı ve hizmet verme bilincine varırlar.
9) Türk inkılâbının anlamını, değişik yönlerden önemini, Türkiye’nin refah ve mutluluğuna yapmış olduğu katkıyı ve ülkenin geleceğine yapacağı etkiyi kavrar; Türk inkılâbının değerlerine bağlı ve bu tarz şeyleri daima korumaya hazır, fedakâr birer Türk evladı olarak yetiştirirler.
10) Bugünkü uygarlığı n uzun bir geçmişinin eseri bulunduğunu kavrar, bu uygarlıkta Türk milletinin hizmetini ve payını anlayarak Mustafa Kemal Atatürk’ün direktifleri uyarınca “ulusal kültürümüzü modern uygarlık seviyesinin üzerine çıkarma” yolunda her fedakârlığını göze alabilme bilincini kazanırlar.
11) Bugünü daha iyi değerlendirebilmeleri için geçmiş çağlardaki toplumsal, ekonomik ve siyasal olayların niçin ve neticelerini günümüzle karşılaştırma yaparak düşünme, araştırma ve akıl yürütme kabiliyetini geliştirirler.
12) Her yerde vazife ve mesuliyet alabilecek hale gelir, aile bütünlüğüne bağlılık kazanır, ailenin refah ve mutluluğu için mesuliyet ve vazife duygularını geliştirirler.
13) Kanun terimini benimser, kanunlara ve otoritesine uyma duygusunu ve alışkanlığını kazanırlar.
14) Çevresindeki eski, yeni sanat ve kültür eserlerini, müze ve anıtlar şeklinde ulusal değerlerimizi tanır; onları korumak icap ettiğini öğrenirler.

b) Toplumda insanların birbirleri ile olan ilişkileri yönünden:

1) İnsanların birbirine muhtaç olduklarını anlamış olur; grup faaliyetlerine katılmanın, başkalarına yardım etmenin önemini takdir eder ve bunu uygulayabilir hale gelirler.
2) İnsanların karşılıklı hak ve sorumluluklar taşıdıklarını ve birbirlerinin görüş ve inanışlarını saygı ve hoşgörü ile karşılamaları icap ettiğini benimserler.
3) Birlikte emek verme, mesuliyet alma, yardımlaşma ve karar verme kurallarını uygulamayı öğrenirler.
4) Tüm çalışmalarını demokratik yaşayış kurallarına bakılırsa düzenlenmeyi öğrenirler.
5) Aile, okul ve cemiyet yaşamının dayandığı temel ilkeleri ve topluluk halinde hayata devam etmenin zorunluluğunu kavrarlar.
6) Trafik kurallarına uymayı alışkanlık haline getirirler.

c) Çevreyi, yurdu ve dünyayı tanıma kabiliyetleri yönünden:

1) Yurdumuzun, dünya üstündeki yerinin önemini kavrar, ülkemizin kalkınmasında sevmiş olarak mesuliyet alma duygularını geliştirirler.
2) Türkiye’nin yakın ve uzak komşu ülkeler ve öteki dünya ülkeleriyle olan ilişkileri hakkında genel data kazanırlar.
3) Türklerin yaşamış olduğu öteki ülke ve bölgelerin coğrafi özelliklerini öğrenirler, Türklerin geniş bir alanda yaşayan büyük bir millet bulunduğunu kavrarlar.
4) İnsanların birbirleriyle ve çevreleriyle karşılıklı etkilerini, insan topluluklarının yaşama şekillerini ve geçinme yollarını inceler, yurdu ekonomik kalkınmasında (rol alacak) bilgili ve etkili birer yurttaş olarak yetişirler.
5) Plan, kroki, harita ve grafik detayları kazanarak onlardan yararlanabilir hale gelirler.
6) Çevreyi korumanın günümüz ve gelecek seneler için önemini kavrarlar.
7) Yaşanabilir bir çevrenin temel insan hakkı bulunduğunu kavrarlar.

ç) Ekonomik yaşama fikrini ve kabiliyetlerini geliştirmek yönünden:

1) Yakın çevrenin ekonomik değerleri ile ulusal kaynaklarımızı tanır ve bu tarz şeyleri korumanın bir ödev bulunduğunu kavrarlar.
2) Kendi eşyasını, okulunu, okul eşya ve araçlarını dikkatli kullanma ve koruma alışkanlığını kazanırlar.
3) Tutumlu olma ve planlı emek verme alışkanlığını elde ederler.
4) Üretim, tüketim ve dağıtımla ilgili temel detayları öğrenirler.
5) İnsan topluluklarının yaşama şekillerini ve geçinme yollarını inceler ve bunlar arasındaki ekonomik ilişkileri öğrenirler.
6) Turizmin anlamını, bilhassa yurdumuz için önemini kavrarlar.
7) Nüfus artış hızının eğitime ve ekonomiye olan tesirini kavrarlar.

Toplumsal Bilgiler Programlarında meydana getirilen son değişimler sonucunda genel amaçlar şu şekilde sıralanmıştır:

1- Özgür bir fert olarak fizyolojik, duygusal özelliklerinin; ilgi, talep ve yeteneklerinin farkına varır.
2-Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olarak, vatanını ve milletini seven, haklarını bilen
ve kullanan, sorumluluklarını yerine getiren, ulusal bilince haiz bir yurttaş olarak
yetişir.
3-Mustafa Kemal Atatürk İlke ve İnkılâplarının, Türkiye Cumhuriyetinin toplumsal, kültürel ve
ekonomik kalkınmasındaki yerini kavrar; lâik, demokratik, ulusal ve modern değerleri
yaşatmaya istekli olur.
4- Hukuk kurallarının hepimiz için bağlayıcı bulunduğunu, tüm şahıs ve kuruluşların yasalar önünde eşit bulunduğunu gerekçeleriyle bilir.
5- Türk kültürünü ve tarihini oluşturan temel unsur ve süreçleri kavrayarak, millî bilincin oluşmasını elde eden kültürel mirasın korunması ve geliştirilmesi icap ettiğini kabul eder.
6- Yaşamış olduğu çevrenin ve dünyanın coğrafî özelliklerini tanıyarak, insanoğlu ile naturel çevre arasındaki etkileşimi açıklar.
7- Bilgiyi uygun ve çeşitli biçimlerde (harita, grafik, tablo, küre, diyagram, süre şeridi vb.) kullanır, düzenler ve geliştirir.
8- Ekonominin temel kavramlarını anlayarak, kalkınmada ve internasyonal ekonomik ilişkilerde ulusal ekonominin yerini kavrar.
9- Meslekleri tanır, çalışmanın toplumsal yaşamdaki önemine ve her mesleğin lüzumlu olduğuna inanır.
10- Değişik dönem ve mekânlara ilişik tarihsel kanıtları sorgulayarak insanoğlu, nesneler, vakalar ve olgular arasındaki benzerlik ve farklılıkları belirler, değişiklik ve sürekliliği algılar.
11- Bilim ve hızla gelişen teknolojinin gelişim sürecini ve toplumsal yaşam üstündeki etkilerini kavrayarak data ve yazışma teknolojilerini kullanır.
12- Bilimsel düşünmeyi temel alarak bilgiye yetişme, bilgiyi kullanma ve üretmede bilimsel ahlâkı gözetir.
13- Fert, cemiyet ve devlet arasındaki ilişkileri açıklarken, Toplumsal Bilimlerin temel kavramlarından yararlanır.
14- Katılımın önemine inanır, kişisel ve toplumsal sorunların çözümü için kendine özgü görüşler ileri sürer.
15- İnsan hakları, ulusal egemenlik, demokrasi, lâiklik, cumhuriyet kavramlarının tarihsel süreçleri ve günümüz Türkiyesi üstündeki etkilerini kavrayarak yaşamını demokratik kurallara bakılırsa düzenler.
16-Değişik dönem ve mekânlardaki toplumlararası siyasal, toplumsal, kültürel ve ekonomik etkileşimi çözümleme eder.
17- İnsanlığın bir parçası olduğu bilincini taşıyarak, ülkesini ve dünyayı ilgilendiren mevzulara duyarlılık gösterir.
Öğretmenler, Toplumsal Bilgiler dersinin etkin yurttaş/fert yetiştirmeyi hedefleyen evrensel amaçlarını gerçekleştirirken, ulusal amaçları dikkatsizlik etmemelidir. Bugün dünya, her alanda olduğu şeklinde, kültürde de süratli bir küreselleşme olgusu yaşamaktadır. Küreselleşme, gelişen yazışma ve data teknolojisinin de etkisiyle, her ülkede, toplumsal kavram ve değerleri hızla değiştirmekte yada yeni bir kalıba dökmektedir. Bu süreçte, karşı karşıya kalınabilecek en mühim çekince, kuvvetli (kendisini empoze edebilen) kültürün, zayıf (etkilenmeye açık) kültürü yok etmeye başlamasıdır. Bu aşamada Toplumsal Bilgiler eğitimine mühim bir vazife düşmektedir. Zira bu alan, ulusal kültürlerin yaşatılması ve geliştirilmesi kapsamında, oldukca mühim bir işleve haiz olabilecek niteliktedir.
Gene Toplumsal Bilgiler öğretiminin amaçları, köklü geleneğimiz ve eğitim sistemimizin dayandığı yasal temeller ve ilkeler doğrultusunda belirlenmiştir. Ulusal Eğitim Kanunu, ilköğretim basamağındaki Toplumsal Bilgiler dersinin amaçlarıyla, değişen toplumda insanoğlunun gelişimi ve yurttaşlık eğitimi şeklinde temel hususların açılarak ele alındığı ve vurgulandığı görülmektedir.
Bu temel hususları şu şekilde sıralayabiliriz:
-Kişilik gelişimi,
-İnsanların birbiriyle ilişkileri,
-Ekonomik verimlilik,
-Yurttaşlık görevleri ve sorumlulukları,
-Değişiklik ve çağdaş yaşama uyum sağlama,
-Dünyayı, yurdu ve çevreyi tanımak için data birikiminden yararlanma.
Yukarıda yer edinen hususlar incelendiğinde, Toplumsal Bilgiler dersinin öğrenciyi toplumsal yaşama hazırlamayı amaçladığı ve Soysal Bilgiler alanındaki neredeyse tüm disiplinler ile ilişkili olduğu kolayca görülmektedir.

3- Toplumsal Bilgiler Öğretiminin Hedef ve İlkeleri

Eğitim fakülteleri Toplumsal Bilgiler Öğretmenliği Programlarında yer edinen Toplumsal Bilgiler derslerinin amacı, öğretmen adaylarının:
1-Etkin yurttaş yetiştirme yolunda ulusal bilgilere, kültür ve ideallere haiz,
2-Ulusal bütünlüğe ve bağımsızlığa, demokratik ve her alanda gelişmiş bir cemiyet geliştirme bilincine erişmiş,
3-Türkiye Cumhuriyetinin ve Anayasasının temel ilkelerini, düzeltim ve ideallerini benimsemiş,
4-Türk toplumunun ahlakî ve kültür değerlerini geliştirme ve yaşatmaya inanmış,
5-Vakit ve mekân içinde insanların grup kimliği, ekonomik, toplumsal ve yönetim ilişkilerini geliştirdiklerini anlamış,
6-Bilimsel düşünme, karar verme ve sorun çözme tekniklerini kullanabilen,
7-Modern demokrasi ve insan haklarının öngördüğü vatandaşlık ideal ve deneyimlerini kazanmış,
8-İlköğretim Toplumsal Bilgiler programının mevzularını, amaçlarını ve modern öğretim yöntemlerini bilip kullanabilen,
9-Eğitim teknolojisi ve materyallerinden faydalanmayı önemseyen,
10-Toplumsal Bilgiler öğretimi yönünden lüzumlu teknik, etkinlik ve stratejileri bilip uygulamaya koyabilen,
11-Güncel toplumsal mevzular ve problemlerle başa çıkabilen,
12-Derslik içi ve derslik dışı etkinliklerde başarıya ulaşmış,
13-Öğrencilerin toplumsal yönden gelişme ve büyümelerindeki bireysel farklılıkları göz önünde tutabilen,
14-Derslik yönetimi ve disiplin sağlamada becerikli,
15-Hukuk ve cemiyet kurallarına saygılı,
16-İnsanların ve milletlerin birbirine bağlı ve beraber yaşama zorunda olduklarını kavramış,
17-Bilim, teknoloji ve endüstrinin cemiyet gelişimi üstünde etkilerini bilen,
18-Çevreyi, ulusal kültür eserlerini ve doğayı koruyup geliştirmeye gönüllü,
19-Komşu ve başka ülkelerin tarih, coğrafya ve kültürlerinin ülkemizle ilişkilerini bilen,
20-Genel olarak dünya zamanı ve uygarlıkları ile bunların bugünkü yaşayışımıza etkilerini anlayan,
21-Toplumsal Bilimler metodolojisini anlama ve kullanmaya yatkın,
22-Programda öngörülen öğretmenlik yeterlik yetkilerine haiz ve
23-Okul uygulamaları ve öğretim stratejisinde itimat geliştirmiş birer meslek üyesi ve eğitimci olarak yetişmelerini sağlamaktır.

4- Toplumsal Bilgiler Öğretim Şekilleri Dersinin Amaçları

Modern öğretim ünitelerinin kapsamına uygun olarak ilköğretim Toplumsal Bilgiler öğretim şekilleri dersinin genel amaçları şunlardır:
1- İlköğretim çağındaki öğrencileri etkin birer yurttaş olabilmeleri amacıyla eğitmenin önemini kavratma,
2- Toplumsal Bilgiler eğitimi yönünden ilköğretim çağındaki çocuk ve gençlerin gelişme ve gelişimine dayalı, vatandaşlık eğitimine temel olan ilköğretim programının (1-8 sınıflar) yapısını, amaçlarını ve ilköğretim ilkelerini tanıtıp benimsetme,
3-Etkin öğretim uygulamaları yöntemiyle ilköğretim öğrencilerinin öğrenme ve hatırlanmasına en iyi şekilde {nasıl} destek olunabileceğini öğretme,
4- Toplumsal Bilgiler ve Toplumsal Bilimlerin öğretiminde kullanılan yöntem, etkinlik ve stratejilerin neler olduklarını bilme,
5- Toplumsal Bilgiler ve Toplumsal Bilimler öğretiminde kullanılan yöntem, etkinlik ve stratejilerini {nasıl} uygulayacaklarını gösterme,
6- Toplumsal Bilgiler ve Toplumsal Bilimler derslerinde kullanılan öğrenim-öğretim vasıta ve gereçlerinin neler olduklarını, {nasıl} yapılıp kullanıldıklarını öğrenme,
7- Bilhassa ilköğretim çağındaki öğrencilerin gelişme ve gelişimleri yönünden, duyuşsal, bilişsel ve psikomotor (devinişsel) olmak suretiyle üç davranış sınıflandırması ile ilişkilerini ve talebe gelişim düzeylerine bakılırsa hedeflerin mahiyetini ve neler olduklarını anlama ve kullanma,
8- Toplumsal Bilgiler eğitimi ile ilgili derslere ilişik hedef ve hedef davranışları yazabilme,
9- Öğretmen ve öğrencilerin öğretim-öğrenme etkinliklerine ve öğrenme mevzularına ilişkin olarak nitelikli sorular sorma becerisini geliştirme,
10- Toplumsal Bilgilere ilişik kavram ve genellemeler ve bunlara dayalı öğretim program ve planları yapmış olup uygulama,
11- Modern bir öğretim yöntemi yaklaşımı olarak sorun çözme (bilimsel davranış) yöntemini anlama ve uygulayabilme,
12- Öğrenme ve öğretmede üç taksonomik alan davranışlarını değerlendirme becerisini kazanma,
13- Toplumsal Bilgiler program ve amaçlarına uygun senelik, birim ve günlük ders planları yapmış olup uygulayabilmedir.

5- Toplumsal Bilgiler Öğretiminde Sosyo-Ekonomik Faktörler

Eğitim, evlatların geleceğini direkt etkileyen bir olgu olduğundan dolayı pek oldukca alanlar eğitimle ilgilenmektedir. Bunlar; politika, iktisat, din, hukuk, aile vb faktörlerdir.
Aile, çocuğun ilk sosyalleşme yeridir, dolayısıyla eğitim ortamının en belirgin ve başlangıç örneğidir. Aile, çocuğun bedensel, fizyolojik, zihinsel, duygusal ve dil gelişiminde olmasıyla birlikte okul başarısında da yeri ve görevi büyüktür; dolayısıyla ailenin sosyo-ekonomik yapısı çocuğun eğitim ve öğretiminde mühim seviyede yer tutmaktadır.
Aile, çocuğa bilhassa ailenin dolayısıyla içinde yaşamış olduğu toplumun değerleri, tutumları ve ilişik olduğu kültürün özelliklerini öğretir.
Aile, çocuklar üstünde kıymet yargıları üreterek onları denetler ve toplumun aileye biçtiği misyon toplumsal değerlerin içselleştirilmesinde etken rol oynamasıdır. Böylelikle aileler, Toplumsal Bilgiler öğretiminde, bilhassa Toplumsal Bilgiler dersinin bir parçasını oluşturan vatandaşlık dersinin verilmesinde etkilidir.
Bilim ve teknolojideki değişmeler insan yaşamını ve insanoğlunun yetiştirilmesi süreci olan eğitimi etkilemektedir. Bu değişmeler sosyo-ekonomik faktörleri de yakından ilgilendirmektedir. Bu bağlamda Toplumsal Bilgiler dersi, günlük yaşamı olmasıyla birlikte “sosyo-ekonomik” faktörleri de kapsayan ve mevzularını çevreden ve toplumdan alan bir derstir.
Toplumun bir öğesini oluşturan ailenin ve dolayısıyla toplumun sosyo-ekonomik yapısının, Toplumsal Bilgiler öğretiminde görevi büyüktür. Öğrencilerde nitelikli data ve becerilerin olmasını amaçladığından dolayı, evlatların derslerine dolayısıyla da Toplumsal Bilgiler dersine olan tutumlarını etkilemektedir. Bundan dolayı aileler, evlatlarının iyi bir eğitim öğretim görmeleri ve iyi bir yurttaş olarak yetişmeleri için sosyo-ekonomik imkânları ölçüsünde şunları yapabilirler:

1- Aileler, Toplumsal Bilgiler dersinde kullanılmak suretiyle Toplumsal Bilgiler içerikli kitap, mecmua, gazete, ansiklopedi, CD, VCD şeklinde ders vasıta ve gereçlerini evlatları için sağlayabilirler.
2- Aileler, sosyo-ekonomik imkânları ölçüsünde çocuklarına bilgisayar ve web sağlayabilirler.
3- Kendi data ve deneyimlerini, çocuklarına aktararak onların toplumsal data ve becerilerine tesir ederler.
4- Toplumsal Bilgiler dersi öğretmeni ile görüşerek evlatlarının öğretimindeki eksikliklerinin giderilmesinde etkili olurlar.
5- Aileler, sosyo-ekonomik imkânları ölçüsünde çocuğa ilişik emek verme ortamı hazırlayabilirler.
6- Öğrencileri beyaz perde, seyahat, konuşma, seminer, açık oturum, bilimsel toplantı şeklinde çeşitli etkinliklere götürerek onların toplumsal yönden gelişmelerine etkili olabilirler.
7- Evlatlarının okul içinde ve haricinde gerçekleştireceği toplumsal aktiviteleri (data yarışmasına katılma, eğitsel amaçlı tiyatro, skeç, piyes şeklinde etkinliklerde rol alma) destekleyerek ve teşvik ederek öğrenmelerine katkıda bulunurlar.
8- Öğretmeni tarafınca verilen ev ödevi, performans ödevi, proje şeklinde ürün dosyalarının yapılmasında katkıda bulunabilirler.

Netice itibariyle şunları söylemek gerekirse; Toplumsal Bilimler, insan tarafınca üretilen ve gerçekle kanıtlamaya dayalı bağ kurma süreci ve bu sürecin sonunda elde edilmiş derin bilgiler olarak tanımlanabilir. Toplumsal Bilgiler ise, Toplumsal Bilimlere ilişik disiplinlerden seçilen oldukca yönlü ve oldukca amaçlı bir eğitim programıdır. Hızla değişen ve gelişen dünyamızda, toplumsal ve insanî sorunlara çözüm bulmada Toplumsal Bilgiler dersinin önemi oldukca daha iyi anlaşılmış; öğrencinin iyi bir yurttaş olması, vazife ve sorumluluklarını bilmesi ve yerine getirmesinde Toplumsal Bilgilerin önemi giderek artmaktadır.

* Bilim Uzmanı, Araştırmacı-Yazar

BİBLİYOGRAFYA

– BAŞARAN, İbrahim Ethem(1999), Eğitime Giriş, Ümit Yay., Ankara.
– BİLEN,Mürüvvet (1999), Plandan Uygulamaya Öğretim, Anı Yay., Ankara.
– BİNBAŞIOĞLU,Cavit (1987), Eğitim Psikolojisi, Binbaşıoğlu Yay., Ankara.
– BÜYÜKKARAGÖZ, Cenk- ÇİVİ, Cuma (1999), Genel Öğretim Metotları, Beta Yay., 10. Basım, İstanbul.
– DEMİREL, Özcan (1999) Öğretme Sanatı, Pegem A Yay., Ankara.
-DEMİRTAŞ, Abdullah-BART, James (1997), İlköğretim Toplumsal Bilgiler Öğretimi, YÖK ve Dünya Bankası Yay., Ankara.
-DİLEK, Dursun (2002), Tarih Derslerinde Öğrenme ve Fikir Gelişimi, Pegem A Yay., Ankara.
– DOĞAN, Tahsin (2003), Öğretmenlere ve Eğitim Yöneticilerine Rehber, Seçkin Yay., Ankara.
– DÖNMEZ, Cengiz (2003), “Toplumsal Bilimler ve Toplumsal Bilgiler”, Toplumsal Bilgiler Mevzu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu, Gündüz Yay., Ankara.
– ERDEN, Münire (1997), Toplumsal Bilgiler Öğretimi, Alkım Yay., İstanbul.
– ERTÜRK, Selahattin (1997), Eğitimde Program Geliştirme, Başarı Yay., Ankara.
– GÖKKAYA, Kürşat (2003), “Toplumsal Bilgilere Giriş”, Toplumsal Bilgiler Mevzu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu, (ed. C. Şahin), Gündüz Yay., Ankara.
-GÜNGÖRDÜ, Ersin (2002), İlköğretimde Yaşam Bilgisi ve Toplumsal Bilgiler Öğretimi, Nobel Yay., Ankara.
-HIZAL, Alişan (1992), “İlköğretim Uygulamalarında Eğitim Teknolojisinden Yararlanma Olanakları”, Türkiye’de İlköğretim Sempozyumu Bildirileri, Hacettepe Üniversitesi Yay., Ankara.
-KISAKÜREK, Mehmet Ali- PAYKOÇ, Fersun (1987), Toplumsal Bilgiler Öğretimi, Anadolu Üniv. Açıköğretim Fak. Yay., Eskişehir.
– KOMİSYON (1997), İlköğretimde Toplumsal Bilgiler Öğretimi, YÖK Yay., Ankara.
-KOMİSYON (2005), İlköğretim Toplumsal Bilgiler Dersi ve Öğretim Kılavuzu (4-5. Sınıflar), MEB. Yay., Ankara.
-KOMİSYON (2006), İlköğretim Toplumsal Bilgiler Dersi 6. Derslik Öğretim Programı ve Kılavuzu, MEB. Yay., Ankara.
-ÖZTÜRK, Cemil-OTLUOĞLU, Rahmi (2002), Toplumsal Bilgiler Öğretiminde Yazınsal Ürünler ve Yazılı Materyaller, Pegem A Yay., Ankara.
-ÖZTÜRK, Cemil–;DİLEK, Dursun (2003), Yaşam Bilgisi ve Toplumsal Bilgiler Öğretimi, Pegem A Yay., Ankara.
-SÖNMEZ, Veysel (1999), Toplumsal Bilgiler Öğretimi ve Öğretmen Kılavuzu, MEB. Yay., Ankara.
– TURAN, İlhan (2008), “Toplumsal Bilgiler Öğretiminde Ailenin Görevi”, 3. Toplumsal Bilimler Kongresi (18-20 Haziran 2007), MEB Yay., Ankara.

---