İslâmiyetin doğuşundan kısa bir süre sonrasında ortaya çıkan tasavvuf, bilhassa tarikatler ve tekkeler vasıtasıyla İslâm dünyasındaki tesiri yüzyıllar boyu devam etmiş bir fikir ve inanç sistemidir. Tasavvuf, şeriatin komut ve yasaklarını azaltmağa, Tanrı’a sevgiyle yaklaşmaya yönelik bir sistem olup müslüman insanların edebiyatlarında kalıcı izler bırakmıştır.
11-14.yüzyıllar içinde kuvvetli bir yazınsal akım olarak varlık gösteren tasavvufu bundan dolayı oldukça iyi tanımak gerekir. Şimdi onu daha oldukça edebiyatı ilgilendiren yönleriyle tanıtmaya çalışalım.
Tasavvuf ve tasavvufla uğraşan, tasavvuf ehli olan anlamındaki mutasavvıf ve sufi kelimeleri anlamca birbirleriyle ilgilidir. İlk zamanlar belirli bir görüşe bağlı kalmış olarak Tanrı’a ulaşmaya çalışanlara bunu amaç edinenlere mutasavvıf denmiş; hemen sonra sufi kelimesinin kullanımı yaygınlaşmıstır.
Bir inanç ve fikir sistemi olarak tasavvuf, Irak’ta (Kufe ve Basra’da) doğan, bir süre sonrasında tüm Irak’a yayılmış; bilhassa Bağdat’ta büyük mutasavvıfların yetişmesine yol açmıştır. Tasavvufun ilk temsilcisi(ilk Sufi) olarak Kufeli Ebu Hâşim’i kabul ederler. Tasavvuf akımı Irak’tan İran’a sonrasında da Horasan ve Türkistan’a geçerek yayılmış; İran’da bilhassa edebiyatta oldukça etkili olmuştur. İlahi gerçeğin gönülde aranıp bulunması ise aşkın yardımı ile olur. Kısacası, mutasavvıflara gore varlığın ortaya çıkışında aşk oldugu şeklinde Tanrı gerçeğinin insan tarafınca kavranmasında da aşkın bilhassa tanrısal aşkın yeri ve önemi oldukça büyüktür. Aşk olmaksızın, Tanrı’ın varlığı görülmez, kim bilir. Gerek var oluşun gerekse tanrısal gerçeğe ulaşmanın temelinde aşkın bulunmuş olduğu görüşü ise, Tanrı’a korkuyla değil, sadece aşkla ulaşabileceği inancını ön plana geçirmiş; böylece aşk, tasavvufun en mühim yanı olmuş ve edebiyatta da en oldukça bu yanıyla işlenmiştir. Aşkın ön plana geçmesi sonucu ise tasavvufta duygu ve coşku, mantığa gore daha mühim sayılmış; sufiler için gönül aklından ilkin gelmiştir.