İnsanlar minimum 19. yüzyıldan beri hanım ve adam beyni arasındaki farkı araştırıyor.
Bu aşamada Samuel George Morton, bu iki ayrı beynin büyüklüklerini ölçmek için içlerine tohum koyup onları kafatasına yerleştirmeye karar verdi.
Gustave Le Bon, adam beyninin daha büyük bulunduğunu ortaya çıkarınca Alexander Bains ve George Romanes, bu farklılığın erkekleri daha parlak zeka yapmış olup yapmadığını araştırmaya başladı. Sadece John StuartMill, bu mantıkla fillerin ve balinaların insanlardan daha parlak zeka olması icap ettiğini söylemiş oldu.
Bu yüzden dikkatler beyindeki bölümlerin ebatlarına çevrildi. Frenolojistler, zeka için en mühim bölge olarak gösterdikleri gözlerin üstündeki ön lobun erkeklerde; ön lobun derhal arkasındaki yan lobunsa hanımlarda daha büyük bulunduğunu belirtti. Sonrasında nöroanatomistler, yan lobu zeka için daha mühim gördüklerini ve erkeklerdekinin daha büyük bulunduğunu öne sürdü.
20. ve 21. yüzyılda, araştırmacılar beynin daha ufak bölümlerinin cinsel özellik taşıyıp taşımadığını incelediler ve incelemeye devam ediyorlar. Bir davranışsal sinirbilimci ve yazar olarak, bu araştırmanın insan beynin çeşitliğinden dolayı yanlış yönde ilerlediğini düşünüyorum.
Beynin yapısal farklılıkları
Beynindeki en büyük ve sık rastlanan cinsel farklılık, davranışları ve üreme fizyolojisini düzenleyen ufak hipotalamusta bulunmuş oldu. Adam kemirgenlerde ve insanlarda, minimum bir hipotalamik bölüm dişilerinkinden daha büyük.
Fakat bir çok araştırmacının amacı, beyindeki sözde cinsel farklılıkların yalnız üreme fizyolojisini değil düşünmeyi de etkileyip etkilemediğini bulmaktı. Böylece yeni hedef zekadan görevli olan insan beyni oldu.
Beyindeki ırksal ve cinsel farklılıklar üstüne araştırmalarda şimdiye kadar en fazlacacorpuscallosum’a odaklanıldı. Kalınca bir katman halinde sinir liflerinden oluşan bu bölüm, sağ ve sol beyin içinde iletişimi sağlar.
20. ve 21. yüzyılda bazı araştırmacılar tüm corpuscallosum’un hanımlarda daha büyük bulunduğunu söylerken bazılarıysa yalnız bazı kısımların bu durumun geçerli bulunduğunu savundu. Bu sonuçlar büyük yankı buldu ve bilişsel cinsel farklılıkların varlığına işaret ediyordu.
Sadece, daha ufak beyinlerin aslına bakarsanız cinsiyet fark etmeksizin daha büyük corpuscallosum’u oluyor. Ek olarak, bu bölümün boyut farklılıkları üstüne emek harcamalar tutarsızdı. Beynin öteki bölümlerinin ölçümlerinde de netice aynıydı. Bu yüzden beynin anatomisinden yola çıkarak bilişsel cinsel farklılıklar aramak o kadar da verimli olmadı.
Hanım ve adam özellikleri genel anlamda aynı
Beynin herhangi bir bölgesi cinsel farklılık gösterse de hanımlarda ve erkeklerde bölümlerin ayrılmış olduğu bölgeler genel anlamda aynı. Eğer bir özelliğin ölçümü o aynı kalan bölümde yapılırsa kişinin cinsiyetini kati olarak tahmin edemeyiz.
Örnek olarak boyu ele alalım. Benim 1.70 olmam size cinsiyetimi söyler mi? Hatta beynin bölümleri genel anlamda boydan fazlaca daha azca cinsel farklılık gösteriyor.
Nörolog Daphna Joel ve meslektaşları 1.400’den fazla beynin MR’ını inceledi ve en fazla cinsel farklılık bulunan 10 beyin bölümünü ölçtüler.
Ölçümleri yaparken kişilerin beyinlerinin,ölçütün daha fazlaca hanım tarafında mı yoksa adam tarafında mı ya da ortada mı olduğuna baktılar. İnsanların yalnız yüzde üç ila altısı tüm beyin bölümleri için “hanım” yada “adam” sayılabilirdi. Geri kalan hepimiz karışık özellik gösterdi.
Doğum öncesi hormonlar
Beyinde cinsel farklılıklar ortaya çıkarsa buna ne sebep olur?
1959’da meydana getirilen bir emek verme, hamile bir kemirgene testosteron enjekte edilince dişi yavrunun yetişkinlikte adam özellikler gösterdiğini ortaya çıkardı.
Araştırmacılar bundan, doğum öncesi hormonların (normalde fetüsün testisleriyle gizlenirler) beyni kalıcı bir halde etkilediğini anlamış oldu. Sonradan meydana getirilen birçok araştırma, bunun aslına bakarsak doğru olsa da insan olmayan canlılar için aşırı kolay kaldığını ortaya çıkardı.
Etik olmayacağı için araştırmacılar insanların doğum öncesi hormonlarıyla oynamıyorlar. Bu yüzden “kazara ortaya çıkan deneylere” dayanıyorlar. Bu deneylerde doğum öncesi hormonlar ya da onlara verilen tepkiler daha değişik oluyor, interseks kişiler buna örnek verilebilir.
Fakat bu çalışmalarda hormonsal ve çevresel etkisinde bırakır birbiriyle fazlaca bağlantılı. Ek olarak, beynin cinsel farklılıkları üstüne emek harcamalar da tutarsız. Bu yüzden araştırmacılar kati bir sonuca varamadı.
Genler beyinde cinsel farklılıklara yol açabilir
İnsan olmayan canlılarda beyindeki cinsel farklılıklara genel anlamda doğum öncesi hormonlar sebep olsa da bazı durumlarda direkt olarak genlerden de kaynaklanabilir.
Zebra ispinozunda garip bir bozukluğun ortaya çıkmasıyla bu varsayım güçlenmiş oldu. Kuşun sol tarafı erkekken sağ tarafı dişiydi. Beynin ötmeyle bağlantılı kısmı yalnız sağ tarafta büyüktü (erkeklerdeki benzer biçimde) fakat iki taraf da aynı hormon özelliklerini gösteriyordu.
Doğrusu beynin asimetrisinin sebebi hormonlar değil, genlerdi. Bundan sonrasında, genlerin beyindeki cinsel farklılıklara tesiri farelerde de gözlemlendi.
İlginizi çekebilir: Bilim adamları sol tarafı adam, sağ tarafı dişi olan bir arı tespit ettiler.
Öğrenme beyni değiştiriyor
İnsan beyninde cinsel farklılıkların doğuştan olduğu varsayılsa da, bu varsayım birazcık yanlış anlaşılmış.
İnsanlar çocuklukta süratli, yetişkinlikte ise daha yavaş öğreniyorlar. Konuşmaları ve vakaları hatırlamaktan tutun müzik ya da spor becerilerinizi geliştirmeye kadar tüm öğrenme çeşitleri, sinaps denen sinir hücreleri arasındaki iletişimi değiştirir. Bu değişimler fazlaca sayıda ve sık olsa da genel anlamda mikroskobikler, doğrusu insan saç telinin eninin yüzden birinden azca büyüklükteler.
Sizi şaşırtabilecek bir meslek grubu üstünde meydana getirilen bir çalışmaya gore, öğrenme yetişkinlerin beynini ciddi derecede değiştirebilir. Londra’daki taksicilere, şehrin karmaşık rotalarını, yollarını ve mühim noktalarını gösteren theKnowledge’yi ezberlemeleri söylenmiş.
Araştırmacılar bu ezber sonucunda, sürücülerin hipokampusunun fizyolojik bir değişime uğradığını fark etti. Hipokampus beynin navigasyon için büyük öneme haiz bir bölümüdür. Londra’daki taksicilerin deneyden sonraki hipokampusunun sürücü olmayan kişilerden birkaç milimetre (sinapsın 1.000 katı kadar) daha büyük olduğu gözlemlendi.
Netice olarak beyindeki herhangi bir cinsel değişikliğin doğuştan bulunduğunu söylemek doğru olmaz, öğrenmeden de kaynaklanabilir. Temeli fazlaca cinsiyetleştirilmiş bir toplumda yaşıyoruz. Doğumdan başlayarak yetişkinlik süresince ebeveynlerin tutumu, eğitim, beklentiler ve fırsatlar cinsiyete gore şekilleniyor. Bu da normal olarak beyinde değişikliklere yol açıyor.
Sonucunda, beyin yapısındaki cinsel farklılıklar muhtemelen genlerin, hormonların ve öğrenmenin karmaşık ve ortak bir sonucu.
Ari Berkowitz, Başbakanlık Biyoloji Profesörü; Yönetici, Hücresel ve Davranışsal Sinirbilim Lisans Programı, Oklahoma Üniversitesi
Berna DENİZ